وبلاگ

گردشگری بزرگترین و پر رونق ترین صنعت جهان است و انتظار می‌رود که در قرن بیست و یکم این صنعت پیشتاز بوده و سیر صعودی آن ادامه یابد(هالوجنکینز،11،1388) در طی 60 سال اخیر،گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده است، به طوری که یکی از بخش های اقتصادی با سرعت بالا در جهان تبدیل شده است.(طیبی،67،1387) بنابر آمار بانک جهانی، در سال 2000 تعداد گردشگران در سر تا سر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است.( World Bank, 2002 )

اکوتوریسم گرایش نسبتا تازه در صنعت گردشگری است. محیط طبیعی، معیشت و شیوه های زیست سنتی، چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت،هدف های اصلی و جاذبه های گردشگر پذیر این نوع از گردشگری هستند.به منظور پایداری و توسعه این صنعت،حفاظت از محیط زیست و پاسداری از فرهنگ سنتی در اولویت قرار دارد. اکوتوریست ها که با انگیزه های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می‌کنند تجارب سودمندی به دست خواهند آورد.(اکبری و قرخلو،1389)

سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی‌است.(لانزا،320، 2003)

 

 

گردشگری طبیعی مسئولانه می‌توانند در تعامل تنگاتنگ با جوامع محلی منجر به پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار شود. گردشگری به طور عام و طبیعت گردی به طور خاص می‌تواند با برنامه ریزی درست سودآوری مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کند و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه پیوند زد.(سیمین تولایی،1386)

 

توسعه پایدار پیش نیاز گردشگری پایدار است چرا که توسعه غیر پایدار می‌تواند کیفیت محصولات گردشگری و خدمات مربوطه را تحت الشعاع قرار دهد.(تولایی،1386)

 

 

شناسایی و معرفی جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و یادمان های باستانی و فرهنگی ایران از اقدامات موثری است که می‌تواند در توسعه طبیعت گردی و کسب درآمد بیشتر مفید و موثر باشد. این پژوهش بر آن است با شناخت و معرفی جاذبه ها و قابلیت های طبیعی شرق استان هرمزگان گامی‌ارزنده در توسعه این صنعت برداشته که بر مبنای توسعه پایدار است و افق های تازه و امید بخش را در توسعه این شهرستانها به ارمغان آورد. شناسایی و معرفی توان های محیطی در شهرستان های جاسک،سیریک و بشاگرد به عنوان مناطق مستعد طبیعت گردی و توسعه اکوتوریسم بر رشد و توسعه این شهرستان ها که بر مبنای توسعه پایدار است می‌تواند به توسعه اقتصادی، اجتماعی و… در این شهرستان ها کمک نماید.

 

با توجه به اهمیت مطالعات گردشگری و طبیعت گردی و کاربردی بودن این گونه مطالعات، تحقیق حاضر در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ((بررسی توان های محیطی جهت توسعه اکوتوریسم بر مبنای توسعه پایدار، مطالعه موردی : شرق استان هرمزگان)).

 

 

2-1- انگیزه انتخاب موضوع

 

 

شناخت ظرفیت های محیطی شرق استان به عنوان یکی از قطب های اکوتوریسم نیاز به بررسی دقیق تر با زیربنای شناخت ظرفیت با نگاه بر توسعه پایدار دارد. در صورتیکه بتوان این ظرفیت ها را بهتر شناسایی نمود می‌توان برای فایق آمدن بر چالش های اقتصادی فعلی و پیش رو در استان برنامه ریزی بهتری صورت داد.برنامه ریزی اکوتوریسم ظرفیت فوق العاده ای برای شناساندن فرهنگ استان نقش بی بدیلی داشته و از طرف دیگر می‌توان به اقتصاد منطقه کمک موثری شود.

 

 

3-1- تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق

 

 

توریسم از مهمترین فعالیتهای انسانی معاصر است که همواره با به وجود آمدن تغییرات شگرف در سیمای زمین، اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، منش و روش زندگی انسانها را دگرگون می‌سازد.( محلاتی،1380 : 13) اکوتوریسم به عنوان گونه ای از صنعت توریسم در چارچوب الگوی فضای گردشگری، دارای قابلیت بسیاری در زمینه تطبیق پذیری محیطی در راستای گردشگری پایدار می‌باشد. ایران

 کشوری پهناور و با شرایط جغرافیایی متنوع است که این باعث شده است که از نظر زیست محیطی، سیاحتی و اقتصادی قابلیتهای زیادی را در خصوص اکوتوریسم داشته باشد.(سرائی و همکاران، 1389) امروزه صنعت توریسم در دنیا، یکی از منابع مهم درآمد و در عین حال از عوامل موثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گسترده ترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژه ای است، از این رو بسیاری از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده، در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این فعالیت بین المللی هستند. (کاظمی، 1385 :1)

 

 

توسعه پایدار فرایندی است که نیاز گردشگران فعلی و جامعه میزبان را تامین نموده و در عین حال موجب حمایت از این نیاز و تقویت آینده آن می‌شود. فراهم کردن شرایط برای توسعه پایدار مستلزم آن است که این مفهوم به بخشی از ذهن ناخودآگاه ما مبدل شود و نیاز به همت والای کلیه اقشار یک جامعه دارد و منحصر به تلاشهای بخش تحصیل کرده جامعه یا یک صنعت خاص نمی‌باشد. توسعه پایدار مساله ای نیست که در روز یا وقت به خصوصی مناسبت داشته باشد. برای توسعه پایدار چهار مطلب باید مورد توجه قرار گیرند که عبارتند از:

 

 

1) اصولی که سیاست های توسعه پایدار بر مبنای آن قرار داده می‌شوند.

 

 

2) زمینه های مهم توسعه پایدار که در مورد صنعت گردشگری کاربرد دارد.

 

 

3) چگونگی تقسیم مسئولیت های توسعه پایدار.

 

 

4) تدوین دستور کاری برای اقدامات توسعه پایدار در بخش گردشگری (رنجبریان و همکاران،1384).

 

 

در دنیای امروز با توجه به اینکه بسیاری از مردم در بافت مدرن جوامع به دنبال فعالیت هایی می‌گردند که آنها را با طبیعت مرتبط کند، گردشگری نیز رویکرد گسترده ای به موضوع طبیعت گردی پیدا کرده است. بنابراین بررسی در این زمینه ضروری به نظر می‌رسد و می‌توان اذعان داشت که در طرح های جامع کشور جای این شاخه خالی است (نکوئی صدری، 1384 : 76)

 

 

استان هرمزگان یکی از 31 استان کشور جمهوری اسلامی‌ایران است که در جنوب کشور و بین مختصات جغرافیایی 25 درجه و 30 دقیقه تا 28 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 44 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ واقع شده است.

 

 

شهرستان بشاگرد به مرکزیت شهر سردشت در فاصله قریب 400 کیلومتری شمال شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 57 درجه و 23 دقیقه تا 59 درجه و 2 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 4 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این شهرستان از شمال به استان کرمان، از شرق و شمال شرقی به استان سیستان و بلوچستان، از جنوب به شهرستان جاسک، از غرب به شهرستان سیریک و از شمال غربی به شهرستان میناب محدود می‌شود. این شهرستان با 92096 کیلومتر مربع، 3 بخش،2 شهر، 6 دهستان و 208 آبادی حدود 5/12 درصد از کل مساحت خاکی استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد و چهارمین شهرستان استان از نظر وسعت محسوب می‌گردد. بر اساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک و خیلی گرم بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. بشاگرد به سبب مجاورت با دریا، نزدیکی به دشت، و نیز کوهستانی بودن دارای گونه های متفاوت آب و هوایی است. در کرانه های دریای عمان گرما شدت زیاد دارد و وجود رطوبت بر ناسازگاری هوا می‌افزاید در این سرزمین انواع مرکبات و میوه های گرمسیری مانند : موز،انبه، زیتون، خرما، پنبه، ذرت، برنج و گندم به عمل می‌آید. طبیعت بکر بشاگرد موقعیت مناسبی برای پرورش دام فراهم می‌آورد و به همین سبب دامداری در این مناطق رونق دارد اما دامداری در آن به شکل سنتی انجام می‌شود و صرفه اقتصادی ندارد و تنها نیاز خانواده را برآورده می‌کند. در این منطقه همچنین گیاهان صحرایی مختلف و متنوعی می‌رویند که سالها استفاده طبی و خوراکی کشاورزی و دامداری در بشاگرد به علت سنتی بودن تاکنون صرفه اقتصادی نداشته است. بشاگرد سرزمینی دارای ارتفاعات و پستی و بلندیهای بسیار است که از جمله مهم ترین ارتفاعات آن می‌توان رشته کوه آهویری اهون، کوه مهراب در شمال غرب و گور کوه گا فر و بند مارز را نام برد.

 

 

بشاگرد به علت استقرار در اراضی بلند و مرتفع تنها محلی است که هوای آن به نسبت خنک و معتدل است و چشمه های متعدد حوالی آن حاکی از وجود آب فراوان است. شهرستان جاسک به مرکزیت بندر جاسک یکی از شهرستان های تابعه استان هرمزگان بوده که تقریبا مختصات جغرافیایی آن بین 57 درجه و 10 دقیقه تا 59 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و 25 درجه و 23 دقیقه تا 26 درجه و 13 دقیقه عرض شمالی است. شهرستان جاسک با 42/11141  کیلومتر مربع 34/15 درصد مساحت استان را در برگرفته و دارای 2 بخش، 1 شهر و 5 دهستان می‌باشد. این شهرستان دارای 178 آبادی بوده که 164 آبادی آن دارای سکنه و 14 آبادی نیز خالی از سکنه است. این شهرستان از جهت شرق و شمال شرق با استان سیستان و بلوچستان و از جانب شمال به شهرستان بشاگرد و از منتهی الیه شمال غربی به شهرستان سیریک محدود می‌شود. آب و هوای شهرستان جاسک، گرم و خشک بوده و دارای تابستانی گرم و زمستانی معتدل است. دما در این شهرستان به ندرت صفر درجه می‌رسد. براساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان هرمزگان، این شهرستان دارای اقلیم خیلی خشک، خنک تا خیلی گرم بوده است. شهرستان جاسک به دلیل وجود و دارا بودن حدود 370 کیلومتر مرز دریایی و با برخورداری ساحل مناسب، وجود خورهای متعدد فعالیت های شیلاتی به عنوان یکی از اصلی ترین پایه های اقتصادی شهرستان بوده و با توجه به استعدادهای موجود سرمایه گذاری  توسط بخش خصوصی و دولت برای توسعه فعالیتهای صیادی صورت گرفته است که مقایسه تعداد شاغلین و ارزش افزوده ایجاد شده در بخش صیادی با دیگر بخشهای اقتصادی به خوبی نشان می‌دهد که شیلات بخش غالب اقتصادی شهرستان است که با بررسی روند تولیدات و اشتغال در بخش های مختلف اقتصادی نشان از تقلیل ظرفیت و کاهش تولید و اشتغال در بخش های شیلات دارد. مهمترین محصولات شهرستان جاسک شامل خرما و صیفی جات می‌باشد. این منطقه به دلیل دوری از مرکز استان محرومترین شهرستانهای استان وحتی کشور محسوب      می‌شود. شرایط اقتصادی و معیشتی این منطقه با میانگین های کشور فاصله زیادی دارد به دلیل ضعف شدید کاهش ذخایر دریایی، پاره ای از مسائل فرهنگی،زیرساختها از لحاظ موقعیت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی‌به دلیل بی توجهی به این منطقه شهری باعث گسترش فقر در این شهرستان شده است. (گزارش اقتصادی اجتماعی شهرستان جاسک،1388)

 

 

شهرستان سیریک به مرکزیت شهر سیریک در تقسیمات کشوری یکی از شهرستان های استان هرمزگان است این شهرستان در جنوب شرقی استان و در فاصله 160 کیلومتری جنوب شرق بندرعباس و در مختصات جغرافیایی 56 درجه و 57 دقیقه تا 57 درجه و 32 دقیقه طول شرقی و 26 درجه و 6 درجه و 6 دقیقه تا 26 درجه و 58 دقیقه عرض شمالی، قرار دارد. این شهرستان از شمال و شمال شرقی به شهرستان میناب، از جنوب به شهرستان جاسک، از جنوب شرقی به شهرستان بشاگرد و از غرب به دریای عمان محدود می‌شود. این شهر تا سال 1386، جزو توابع شهرستان میناب بود که در این سال، به عنوان دوازدهمین شهرستان استان هرمزگان مستقل شد. شهر سیریک بر ساحل دریای عمان بنا شده و موقعیت بندری دارد. شهرستان سیریک با 2/2327 کیلومتر مربع، 2 بخش،2 شهر، 4 دهستان و 79 آبادی، حدود 2/3 درصد از کل مساحت خاکی استان هرمزگان را تشکیل می‌دهد. براساس نقشه پهنه بندی اقلیمی‌استان هرمزگان، شهرستان سیریک دارای اقلیم  بحری ضعیف، خیلی خشک، خشک تا خیلی گرم می‌باشد. در این اقلیم، معدل درجه حرارت سالیانه بسیار بالا بوده و دارای تابستان های گرم و مرطوب و زمستان های معتدل می‌باشد و درجه حرارت هیچ گاه به صفر نمی‌رسد. منشا بارندگی های این منطقه به موج های کوتاه جبهه سرد و بادهای موسمی‌وابسته است، این جریان ها در فصل زمستان از جانب غرب و جنوب غرب به مناطق خلیج فارس و دریای عمان نفوذ کرده و هر اندازه بار رطوبتی آنها زیادتر باشد، به همان اندازه بارندگی های بیشتری را ایجاد می‌کنند.

 

 

محصولات کشاورزی این شهرستان به دلیل وضعیت خاص جغرافیایی و وجود خشکسالی های متعدد و سایر شرایط اقلیمی‌از تنوع زیادی برخوردار نبوده و به غلات، حبوبات، انواع سبزیجات، محصولات جالیزی،انواع توتون و تنباکو، یونجه،مرکبات و خرما، محدود می‌شود. شهرستان سیریک از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین کانون های فعالیت صید و ماهیگیری در کشور شناخته شده است و فعالیت های شیلاتی، همواره یکی از مهمترین فعالیت های کسب و کار جمعیت شهرستان جاسک بوده است. (گزارش اقتصادی اجتماعی شهرستان سیریک،1388)

 

 

بنابراین با توجه به مشکلات عدیده که در این سه شهرستان بیان شده شامل فقر، بیکاری و معیشتی یکی از راههای موثر در جهت رفع این مشکلات توسعه گردشگری با توجه به استعدادهای بالقوه در این سه شهرستان می‌باشد از آنجا که مناطق طبیعی نقش مهمی‌را در بهبود تولیدات گردشگری ایفا می‌کند (Rieraf font ,2000:97) و می‌توانند به سایر تلاشهای قابل ملاحظه و سرمایه گذاری جهت بالا رفتن میزان گردشگر و جذابیت مقاصد گردشگری معین اضافه گردند(Ritchie and crouch,2002:2)

 

 

علی رغم این موضوع در قدم اول این سوال پیش می‌آید که آیا این مناطق دارای جاذبه های گردشگری کافی هستند تا با اتکا به آن ها بتوان به توسعه اکوتوریسم رسید ؟و همچنین آیا می‌توان با توسعه اکوتوریسم در شرق استان هرمزگان به توسعه پایدار رسید؟