وبلاگ

شعر مقاومت نوشته‌ی شاعرانی است كه زخم‌های فرود آمده بر سینه‌ی شهیدان را توصیف كرده است. شعر مقاومت سرشار توصیف‌هایی از ایثارگران و رزمندگانی كه در راه ایمان و عقیده، آزادی و دفاع از سرزمین ایران اسلامی جام خویش را تقدیم كرده‌اند. توصیف خیانت‌ها و بیداد دشمنان است. ترسیم دردها، داغ‌ها و مرثیه‌های مردم است. در میان اثر آفرینان دفاع مقدس، آثاری كه مبتنی بر ارزش‌ها و باورهای اصیل اسلامی است را نمی‌شود نادیده گرفت. در این جستار بن مایه‌های اساطیری در اشعار، شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی و … در نظر گرفته می‌شود. دریافت نمادها و نمایاندن آن‌ها در چهارچوب‌های شناخته شده بررسی می‌شود. دفاع مقدس شعر فارسی را به شدت تحت تأثیر گذاشت باید باور داشت كه این شاعران به طور طبیعی، به خلق حماسه و نگاهی به اسطوره متوجه می‌شوند. بیان اساطیری شعرشان بسی ساده و دور از صنعت‌های لفظی است؛ اما دنیای اساطیری فضای گسترده و پر رمز و راز دارد در سال‌هایی كه صدای موشك و خمپاره در فضای شهرها می‌پیچید و کاروان‌های رزمندگان از خیابان‌ها گذر می‌كردند. ذهن خلاق شاعران به تصویر آفرینی می‌پردازد، جنگ و مقاومت همچون اهریمنی بر سر مردم وارد می‌شود، تنها كسانی كه بتوانند انسان‌های پاك و متعالی را اسطوره سازند شاعران هستند؛ و روی هم رفته شکل‌گیری اساطیر بر اساس اوضاع اجتماعی و پدیده‌هایی تاریخی می‌تواند باشد. اسطوره با حماسه دفاع مقدس پیوندی تنگاتنگ دارد، در قالب جنگ و حماسه‌ی مقاومت است که جاودانه می‌گردد.

«هیچ ملتی را نمی‌توان شناخت و به ژرفای اندیشه آن دست یافت؛ مگر اینكه ریشه‌ی باورهای آن را در نمادهای اساطیری دریافت. زمانی كه تاریخ سكوت می‌كند و گستره­ی باستان شناسی در می‌ماند؛ هزاره های ناشناختی قومی چون ایران را، باید در اسطوره‌ها جست.»

 

 

(واحد دوست،1379: 25)

 

 

«اسطوره طرحی از ابتدا تا انتهای هستی ترسیم می‌کند و خویشکاری و عناصر دیگر سازنده روایت خود را آشکار می سازند. اسطوره در گسترده ترین معنای آن گونه ای جهان بینی باستانی است آنچه اسطوره را می‌سازد یافته ها و دست آوردهای انسان دیرینه است.» (کزازی، 1376: 9) دفاع مقدس سرگذشت ملتی است كه با شگفتی حماسه آفریدند: هشت سال جنگی كه بر این ملت گذشت، اگر بر بزرگ‌ترین ملت وارد می‌شد؛ كمرشان می‌شكست و اساس آن‌ها در هم می‌شد. در جامعه‌ای زندگی می‌كنیم كه جوانان ما با تعهد و التزام میراث دار معرفت، هنر و جوان‌مردی هستند در اینجا شایسته می‌دانیم كه شهدای هشت سال دفاع مقدس را ارج نهیم، و به خاطر آوریم كه چه اهریمنانی بر ما دشمنی كردند و جنگ راندند.

 

 

آن چه نگارنده را بر آن داشت تا به اسطوره در شعر دفاع مقدس بپردازد، وجود اشعار حماسی و عناصر اسطوره‌ای در آن‌هاست؛ كه نشان دهنده‌ی فضای حماسی بر جنگ است و علاوه بر آن علاقه‌ی وافری كه به بحث شهدا و مناسبات آنان داشته است. به منظور دریافت میزان حضور عناصر اسطوره در شعر جنگ با تكیه بر آثار پنج شاعر دفاع مقدس: شهریار، سبزواری، علی معلم دامغانی، سید علی گرمارودی، قیصر امین پور می‌باشد. این بررسی ابتدا به صورت مطالعه كلی و مستمر صورت گرفت و سپس تمامی موارد اسطوره‌ای آفرینش، شاهان، قهرمانان و … را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داده و جمع‌آوری كرده است؛ و در هر قسمت تعریفی قابل فهم بیان نموده و ابیاتی را به

 عنوان شاهد بیان كرده‌ام.

 

 

 شاید پژوهش تكراری به ذهن آید با این همه باید پذیرفت بن مایه‌های اساطیری دنیایی شگفت و فضایی پررمز و راز دارد؛ و راه بردن به ساحل بی‌كران علم جای چون و چرا دارد زیرا زمانی كه بر پهنه‌ی دریای علم حركت می‌كنی درمی‌یابی كه هنوز در آغاز راهی این رساله در پنج فصل طراحی شده است:

 

 

 فصل اول: كلیات كه شامل: هدف تحقیق، پیشینه تحقیق و روش كار.

 

 

فصل دوم: به دو قسمت 1- تاریخچه‌ی دفاع مقدس 2- آشنایی با شاعران مقاومت

 

 

فصل سوم: واژه اسطوره، مفاهیم و كاركرد آن

 

 

فصل چهارم: بازتاب اسطوره در شعر، شاعران مقاومت، شهریار، حمید سبزواری، علی موسوی گرمارودی، محمدعلی معلم دامغانی، قیصر امین پور و درک پیام‌های آن است.

 

 

به چهار قسمت تقسیم می‌شوند.

 

 

1-اسطوره‌های طبیعت و عناصر اربعه 2-اسطوره‌های شاهان و قهرمانان

 

 

3-اسطوره‌های موجودات فرا طبیعی و جانوران غیر انسان

 

 

4-اسطوره‌های پیامبران

 

 

1-2- پیشینه پژوهش 

 

 

این موضوع در ادبیات ایران مورد توجه بوده است دانشجویان متعددی در رشته‌ی ادبیات فارسی، در زمینه‌ی اسطوره پایان‌نامه نوشته‌اند. به طور مثال: تجلی اسطوره در شعر حافظ تألیف محمد سرور مولایی، اسطوره و طبیعت در اشعار منوچهر آتشی تألیف راضیه رزازان سال 1391، نهادینه‌های اساطیری در شاهنامه فردوسی تألیف مهوش واحد دوست، اساطیر در خمسه نظامی و منطق‌الطیر تألیف حمیرا زمردی، بازتاب اسطوره در اشعار سهراب سپهری تألیف ابوالقاسم اسماعیل‌پور، بازتاب اسطوره در شعر احمد شاملو و … نتایج تحقیقات حاكی از آن است كه پیوند شعر و اسطوره بنیادین است و اینكه شعر بر دوش اسطوره‌ها حركت كرده جلو آمده و به میزان قدرت تخیل و آگاهی از فرهنگ سرزمین و اوضاع اجتماعی كه در آن زندگی می‌كنند، اسطوره‌ها را در شعر به كار می‌برند. همان طور كه از عناوین آثار به خوبی بر می‌آید در هیچ از این آثار به طور اختصاصی و مفصل موضوع اسطوره در شعر شاعران ادبیات مقاومت با تكیه بر آثار شهریار، قیصر امین پور، سید علی موسوی گرمارودی، حمید سبزواری و معلم دامغانی بررسی نشده است. بنابراین این پایان‌نامه هم از نظر موضوع و هم به لحاظ شیوه‌ی كار با تمام پژوهش‌های انجام شده متفاوت است.

-3- اهداف تحقیق

 

 

با توجه به علاقه‌ای كه به شعر دفاع مقدس دارم، این موضوع را به عنوان پایان‌نامه انتخاب كردم. هدفم از این تحقیق شناخت بیشتر شاعران دفاع مقدس، كاركرد اسطوره، دریافت نمادهای اساطیری و نمایاندن آن‌ها در چهارچوب‌های شناخته شده است.

 

 

با این همه باید پذیرفت كه شاعران ادبیات مقاومت به طور طبیعی به خلق حماسه و نگاهی به اسطوره متوجه می‌شوند. دنیای اساطیری دنیای بی‌کران و فضای پر رمز و رازی است. بررسی شعر شاعران مقاومت تلفیقی نو به حساب می‌آید.

 

 

1-4-روش تحقیق

خیال یا تصور ، همان کوشش ذهنی شاعر است که برای برقراری نسبت میان انسان و طبیعت انجام می دهد و شعر اگر با تخیّل همراه نباشد سخن موزون است که شعر حقیقی محسوب نمی شود . پس عناصر صورخیال از جمله : تشبیه ، استعاره ، کنایه و مجاز با انواع مختلفی که دارند ، شعر را خیال انگیز کرده به آن مفهوم واقعی می بخشد .

 

 

حافظ که شاعری زیرک و رند است با استفاده از عوامل مختلف ، غزلهایی هنرمندانه از خود به جا گذاشته است که زبان حال همه ی افراد در سنین مختلف و در دوره های مختلف و در دوره های متفاوت می باشند و هرگز رنگ کهنگی به خود نمی گیرند . از جمله عوامل این استواری و طراوت دایمی اشعار او ، استفاده از عناصر صورخیال است که بسیار هنرمندانه به کار رفته اند و موجبات جاودانگی و جهانگیری شعر او را فراهم آورده اند و در یک کلام می توان گفت که راز بقا و افق درخشنده ی غزلهای خواجه ی شیراز ، هنر تخیّل انگیزی اوست که در این رساله مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد .

 

 

 

 

 

بخش سوم : اهداف تحقیق :

 

 

انگیزه ی حقیر در انتخاب این موضوع ، این بود که گوشه ای از عظمت هنری حافظ را ـ که آن چنان پوشیده است ـ تا حدودی دریابد و این نکته را که ذهن بسیاری از نویسندگان و ادب شناسان را به خود مشغول داشته است ، تا اندازه ای روشن سازد و از این طریق هر طالب علم و دانش پژوهی را که بخواهد در دیوان حافظ به تحقیق و تفحض بپردازد ، یاری نماید . توضیح آن که اگر چه عده ای از حافظ شناسان و ادیبان بزرگ تا حدودی در این مورد ، داد سخن داده و راه را برای پژوهندگان هموار ساخته اند امّا هنوز برجستگیای شعر خواجه ی شیراز آن طور که باید و شاید ، بررسی نگردیده و این مشکل به طور کامل از سر راه ادب دوستان برداشته نشده است زیرا دیوان حافظ یک مجموعه ی ادبی صرف نیست ، فراتر از ادبیات است ، نامه ی زندگی است ، زندگینامة ماست و چه جست و جوهای عالمانه ای که صرف ردیابی پیشینة مکتب فلسفی و مذهب کلامی و فرقه ی عرفانی حافظ شده و راه به جایی نبرده است . همین موارد ، انگیزه ای شد تا این رساله با هدف روشن سازی بیشتر هنرمندیهای حافظ نگاشته شود .

 

 

 

 

 

 

بخش چهارم : اهمیت تحقیق :

 

 

از آن جا که در دیوان حافظ ، صور بلاغی به طور کامل بررسی نشده و زیباییهای زیادی در دوران ادبیات نهفته است لازم می باشد که زوایای پنهان این ابیات از لحاظ زیباشناسی مشخص گردد تا دانش پژوهان و علاقه مندان ادبیات با آن آشنایی بیشتر پیدا کنند از این لحاظ ، بحث و تتبع درباره ی شعر حافظ در حوزه ی زیبایی شناسی ضروری به نظر می رسد .

 

 

 

 

 

بخش پنجم ـ پرسشهای تحقیق :

 

 

1- صورخیال یعنی چه ؟

 

 

2- عناصر صورخیال کدامند؟

 

 

3- تأثیر صورخیال در آثار ادبی چیست ؟

 

 

4- حافظ ، چگونه از عناصر صورخیال در شعر خود بهره برده است ؟

 

 

5- صورخیال چه تأثیری در طراوت همیشگی و ماندگاری شعر حافظ داشته است ؟

 

 

 

 

 

بخش ششم ـ فرضیه ها :

 

 

1- اهل ادب ، گاهی عناصر صورخیال را برای زیباسازی در شعر خود به کار برده اند .

 

 

2- ابیاتی از غزلهای حافظ ، جزو بهترین نمونه های عناصر صورخیال هستند .

 

 

3- حافظ با زیرکی خاصی از عوامل صورخیال در شعر خود بهره برده است .

شاهنامۀ فردوسی بزرگترین منظومۀ حماسی زبان فارسی و آیینۀ تمام نمای فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم ایرانیان است. این شاهکار بزرگ ادبی، دارای شهرتی جهانی بوده و به مثابۀ شناسنامه و سند هویّت ملّت ماست. شاهنامه سرگذشت قوم ایرانی را از آغاز آفرینش جهان و نخستین فرمانروایان ایران تا زمان شکست آخرین امپراتور ساسانی از سپاه اسلام، دربر می‏گیرد، بنابراین از داستان­های بسیاری تشکیل یافته و محدودۀ زمانی آن نیز طولانی است. اشخاص متعددی در داستان­های آن نقش­آفرینی کرده­ و با اقدامات خود در روند داستان­ها تأثیرگذار و از آن‏ها تأثیرپذیر بوده­اند. آشنایی با این اشخاص گرچه ممکن است مطلوب و دلخواه باشد؛ امّا مطالعۀ حوادث زندگانی و اقدامات فرد فرد آن‏ها با توّجه به حجم شاهنامه مستلزم صرف زمان بسیاری است و نیز هیچ منبع مدوّن و طبقه بندی شده‏ای وجود ندارد تا هر پژوهشگری بتواند بدون جست وجوی بخش اعظمی از شاهنامه و مطالعه تک تک ابیات آن، به آسانی به اطلاعاتی که نیاز دارد دسترسی پیدا کند.

 

 

پژوهش حاضر به منظور تسهیل در امر دستیابی به اشخاص داستان­ها و حوادث زندگی آن­ها کوشیده است فهرستی موضوعی از اشخاص شاهنامه به دست دهد تا ابتدا مانند هر فهرست دیگری با ترتیب الفبایی بتوان به سهولت و  بدون اتلاف وقت و سردرگمی شخصیّت مورد نظر را از میان اشخاص بسیاری که نامشان در شاهنامه آمده است، یافت؛ و سپس با مراجعه به نام آن شخص به تمامی حوادث زندگی و اقدامات او پی برد و بر مطالب داستان­ها احاطۀ کافی پیدا کرد. همچنین در ارائه مطالب سعی شده است تا جایی که ممکن است بین ماجراهای مربوط به هر شخص پیوند و نظم منطقی رعایت شود تا موضوعات گسیخته و در حکم یادداشت‏های پراکنده نباشد. هدف ما این بوده‏است که خوانندگانی که قصد مطالعه و آشنایی با هر یک از اشخاص شاهنامۀ فردوسی را دارند و بنا به هر علّتی امکان بررسی تمامی ابیات، برای آن­ها فراهم نیست با صرف مدّت زمان کمتری از رفتارها واقدامات شخص مورد نظر خود آگاهی پیدا کنند.

 

 

مبنای این پژوهش شاهنامۀ تصحیح آقای «جلال خالقی مطلق» می باشد. به منظور انجام یافتن این پژوهش، ابتدا تمامی ابیات به طور دقیق

 مورد مطالعه قرار گرفته و پس از استخراج عناوین اشخاص و معرفی کوتاه آن‏ها، حوادث زندگی و اقدامات آنان بررسی و به صورت فهرست موضوعی طبقه­بندی شده‏است. این پژوهش به بررسی حدود دوازده هزار و چهار صد بیت از اثر بی بدیل حکیم ابوالقاسم فردوسی پرداخته و با توجّه به حجم این اثر و حضور پادشاهان و اشخاص متعدد در آن تقریباً به پادشاهی بیست وهفت پادشاه وصد وهفتاد وشش شخصیّت دیگر انجامیده است. محدودۀ آن از زمان پادشاهی گشتاسپ و قسمت هفت خان اسفندیار شروع و به پایان پادشاهی قباد منتهی شده است.

 

 

همچنان که اشاره شد تکیه این تحقیق، عمدتاً بر اقدامات و کارکردهای شخصیت‏هاست. اقداماتی مانند جنگ، پیروزی، شکست و موارد بسیار دیگر که ساختار زندگانی شخصیّت­های مطرح و گمنام شاهنامه را نمایان می‏سازد؛ اما در عین حال این اعمال و رفتار، خواه‏ناخواه معرّف شخصیت‏ها و ویژگی­های فردی آنان نیز می‏باشد. برای نمونه با بررسی اقدامات” اسفندیار”مشخّص می­شود که او تابع قانون، نظم، وظیفه و پیرو دستور پادشاه است. “رستم” نسبت به ایران، شاه و پهلوانان وفادار و فداکار ؛ ولی سخت حیثیّت پرست است.” اسکندر” شیفتۀ جهانگیری و اقتدار است.” بهرام گور” عاشق عیش و عشرت و شکار است.” نوشین روان” مظهر عدالت به شمار می­رود و شخصیّت­های درجۀ دوم  مانند” پشوتن” و ” ارسطالیس” مظهر خیرخواهی و دلسوزی هستند. خلاصه اینکه هر یک از اشخاص در شاهنامه- که تعداد آن‏ها نیز بسیار است- ویژگی­های خاصّ خود را دارند .

• تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق……………………………………………………………………….2

 

 

1-1. پرسشهای اصلی………………………………………………………………………………………………………………2

 

 

 

2. فرضیه ها……………………………………………………………………………………………………………………………..3

 

 

2. ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………………………..4

 

 

2. هدفها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق………………………………………………………………..4

 

 

فصل اول ( کلیات )………………………………………………………………………………………………………………….5

 

 

شرایط اجتماعی ، سیاسی ، و فرهنگی دوران دو شاعر…………………………………………………………..6

 

1. دوران انقلاب مشروطه…………………………………………………………………………………………………………6

 

 

1-1. نگاهی به عوامل دخیل در پیروزی انقلاب مشروطه………………………………………………………7

 

 

1-2. برجسته ترین ویژگیهای و مؤلفهای ساختاری شعرهای سیاسی اجتماعی مشروطه…….8

 

 

 

2. مشروطه تا سقوط رضاخان ………………………………………………………………………………………………..8

 

 

2. به حکومت رسیدن محمدرضا پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332 ………………………………..9

 

 

3-1.رخدادهای ادبی وفرهنگی این دوره(به حکومت رسیدن محمدرضاپهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332)9

 

 

 

4. کودتا 28مرداد تا انقلاب اسلامی در 1357…………………………………………………………………….10

 

 

4-1. رخدادهای ادبی – فرهنگی این دوره (کودتا 32 مرداد تا انقلاب 1357)………………….11

 

 

 

5. انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی میان ایران و عراق ………………………………………………11

 

 

5-1. برخی وقایع مهم در این دوره (انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی)………………………12

 

 

 

6. دوران سازندگی پس از جنگ تحمیلی……………………………………………………………………………12

 

 

6-1. دو شاخة مجزا در فضای پس از جنگ…………………………………………………………………………13

 

 

فصل دوم ( ژاله قائم مقامی)…………………………………………………………………………………………………15

 

 

مختصری از زندگی نامة ژاله قائم مقامی………………………………………………………………………………16

 

 

 

1. توجه به ائمه اطهار……………………………………………………………………………………………………………17

 

 

1. عشق………………………………………………………………………………………………………………………………….19

 

 

1. محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………………………………..22

 

 

1. تحصیل و تعلیم و تربیت…………………………………………………………………………………………………..24

 

 

1. انتقاد از شرایط زنان………………………………………………………………………………………………………….25

 

 

1. سخن گفتن با اشیاء بی زبان……………………………………………………………………………………………28

 

 

1. مرگ عزیزان……………………………………………………………………………………………………………………..32

 

 

1. چند زنی……………………………………………………………………………………………………………………………38

 

 

1. طلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………36

2. 

3.  

 

 

1. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان……………………………………………………………………………..38

 

 

1. انتقاد از بخت و اقبال……………………………………………………………………………………………………..41

 

 

1. مرد………………………………………………………………………………………………………………………………….44

 

 

1. زن…………………………………………………………………………………………………………………………………..47

 

 

1. ازدواج……………………………………………………………………………………………………………………………..51

 

 

فصل سوم (سیمین بهبهانی)………………………………………………………………………………………………..54

 

 

مختصری از زندگی نامة سیمین بهبهانی……………………………………………………………………………..55

 

 

 

1. توجه به ائمه اطهار……………………………………………………………………………………………………………56

 

 

1. عشق………………………………………………………………………………………………………………………………….59

 

 

1. محبت به فرزندان……………………………………………………………………………………………………………..62

 

 

1. تحصیل و تعلیم و تربیت…………………………………………………………………………………………………..64

 

 

1. انتقاد از شرایط زنان………………………………………………………………………………………………………….66

 

 

1. سخن گفتن با اشیاء بی زبان……………………………………………………………………………………………69

 

 

1. مرگ عزیزان……………………………………………………………………………………………………………………..73

 

 

1. چند زنی……………………………………………………………………………………………………………………………77

 

 

1. طلاق…………………………………………………………………………………………………………………………………79

 

 

1. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان……………………………………………………………………………..81

 

 

1. انتقاد از بخت و اقبال……………………………………………………………………………………………………..84

 

 

1. مرد………………………………………………………………………………………………………………………………….86

 

 

1. زن…………………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

 

1. ازدواج……………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

 

1. موضوعات دیگر………………………………………………………………………………………………………………95

 

 

فصل چهارم ( تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر)…………………………………………………………………97

 

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع توجه به ائمه اطهار……………………………………..98

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع عشق…………………………………………………………..99

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع محبت به فرزندان…………………………………….101

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع تحصیل وتعلیم و تربیت…………………………..103

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از شرایط زنان………………………………..105

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع سخن گفتن با اشیاءبی زبان…………………….107

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرگ عزیزان…………………………………………….110

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع چند زنی…………………………………………………..112

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع طلاق………………………………………………………..113

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع آزادی خواهی وپی گیری حقوق زنان…..115

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از بخت و اقبال…………………………….117

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرد…………………………………………………………118

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع زن………………………………………………………….120

 

 

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع ازدواج…………………………………………………….123

 

 

1. مقایسه ی دو شاعر به لحاظ گستردگی موضوع…………………………………………………………125

 

 

فصل پنجم (نتایج )…………………………………………………………………………………………………………….126

 

 

نتایج این تألیف ………………………………………………………………………………………………………………….127

1-2 ) آثار …………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 5

 

 

1-3 ) ویژگی های هنری …………………………………………………………………………………………………………………………….. 7

 

 

فصل دوم: جامعه شناسی ادبیات …………………………………………………………………………………………. 10

 

 

2-1 ) بخش اول: درآمدی بر جامعه شناسی ادبیات ………………………………………………………………………………………. 11

 

 

2-1-1 ) درآمد ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

 

 

2-1-2) رابطة جامعه و ادبیات ……………………………………………………………………………………………………………………. 12

 

 

2-1-3 ) جامعه شناسی تولید اثر ادبی …………………………………………………………………………………………………………. 15

 

 

2-1-4 ) جامعه شناسی محتوای اثر ادبی ……………………………………………………………………………………………………… 16

 

 

2-1-5 ) هدف جامعه شناسی ادبیات …………………………………………………………………………………………………………… 17

 

 

2-2 )بخش دوم: نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………… 19

 

 

2-2-1)درآمد …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

 

 

ت

 

 

2-2-2) زمینه های اجتماعی داستان و رمان …………………………………………………………………………………………………… 19

2-2-2-1) صنعت چاپ ……………………………………………………………………………………………………………………………… 21

 

 

2-2-2-2) پیدایش و گسترش مطبوعات ……………………………………………………………………………………………………… 21

 

 

2-2-2-3) تأسیس دارالفنون ……………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

 

2-2-2-4) ترجمه …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

 

 

2-2-3) لوكاچ و نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………. 23

 

 

2-2-4) گلدمن و نقد جامعه شناختی رمان ……………………………………………………………………………………………………. 25

 

 

2-2-5) نظریة بازتاب واقعیت …………………………………………………………………………………………………………………….. 29

 

 

2-2-6) جایگاه تیپ و شخصیت در رمان ……………………………………………………………………………………………………… 30

 

 

2-3) جمع بندی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 34

 

 

فصل سوم: تلخیص داستان ها …………………………………………………………………………………………….. 36

 

 

3-1) بخش اول: مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

 

3-1-1) دفتر اول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 37

 

 

3-1-1-1) در پای درخت نارنج …………………………………………………………………………………………………………………… 37

 

 

3-1-1-2) چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

 

3-1-1-3) نقش …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 40

 

 

3-1-1-4) شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………………………… 41

 

 

3-1-1-5) از هیچ شروع شد ……………………………………………………………………………………………………………………….. 42

 

 

3-1-2) دفتر دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

 

3-1-2-1) نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

 

3-1-2-2) آدم زیادی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 44

 

 

3-1-2-3) تصویر ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

 

3-1-2-4) خانة فلزی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

 

 

3-1-2-5) شاخه های كور ………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

 

3-1-2-6) تهوع …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 47

 

 

3-1-2-7) ف نفی می كند ………………………………………………………………………………………………………………………….. 48

 

 

3-1-2-8) چپاول ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

 

 

3-1-2-9) سقوط ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 49

 

 

3-1-2-10) شبانه ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 51

 

 

3-2) بخش دوم: مجموعة طرح ها و كلاغ ها …………………………………………………………………………………………………. 51

 

 

3-3) بخش سوم: مجموعة كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………. 53

 

 

3-3-1) كاسبكار ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 54

 

 

3-3-2) كاكا ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 54

 

 

3-3-3) كار به خانة ما آمد ………………………………………………………………………………………………………………………….. 55

 

 

3-3-4) نگاه به خوشحالی بود ……………………………………………………………………………………………………………………… 56

 

 

3-3-5) شب برفی زمستان چهل و دو …………………………………………………………………………………………………………… 57

 

 

3-3-6) یك جیپ دولتی در كوه های الموت ………………………………………………………………………………………………… 58

 

 

3-3-7) اقرار ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 59

 

 

3-4) بخش چهارم: مجموعة صدای شیر ……………………………………………………………………………………………………….. 60

 

 

3-5) بخش پنجم:  مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………. 62

 

 

3-5-1) زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

 

3-4-2) هشت و نیم ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 65

 

 

3-5-3) پروانه …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

 

 

3-5-5) مینا ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

 

3-5-6) آن سال برفی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

 

3-5-7) پالتو ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

 

 

3-5-8) كج كلاه خان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 68

 

 

 

3-5-9) رزماری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

 

 

3-5-10) باقالی به چند من ………………………………………………………………………………………………………………………….. 69

 

 

3-5-11) تخت روان ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70

 

 

3-5-12) شمعدانی ها …………………………………………………………………………………………………………………………………. 70

 

 

3-5-13) درختزاران برگ خاطره ریخته ………………………………………………………………………………………………………… 72

 

 

3-5-14) باد با ما نیست ……………………………………………………………………………………………………………………………… 72

 

 

3-5-15) كلت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

 

3-5-16) شیروانی در باد ……………………………………………………………………………………………………………………………… 73

 

 

3-5-17) پنگوئن ها ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 74

 

 

3-6) بخش ششم: رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………………………….. 76

 

 

3-7) جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 82

 

 

فصل چهارم: نقد جامعه شناختی داستان ها ………………………………………………………………………….. 84

 

 

4-1) مروری بر نظریات مهم در نقد جتمعه شناختی ادبیات ……………………………………………………………………………… 85

 

 

4-1-1 )بخش اول:  نقد مجموعة خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………… .88

 

 

4-1-1-1) نقد داستان چل منبر …………………………………………………………………………………………………………………….. 89

 

 

4-1-1-2) نقد داستان شمع های مومی ………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

 

4-1-1-3) نقد داستان نیاز ……………………………………………………………………………………………………………………………. 93

 

 

4-1-1-4) نقد داستان آدم زیادی ………………………………………………………………………………………………………………….. 93

 

 

4-1-1-5) نقد داستان خانة فلزی ………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

 

4-1-1-6) نقد داستان تهوع ………………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

 

4-1-1-7) نقد داستان سقوط …………………………………………………………………………………………………………………………96

 

 

4-1-2) بخش دوم: نقد مجموعة طرح ها و كلاغ ها ………………………………………………………………………………………… 97

 

 

4-1-3) بخش سوم: نقد مجموعة كاكا …………………………………………………………………………………………………………. 104

 

 

4-1-3-1) نقد داستان كاسبكار ……………………………………………………………………………………………………………………105

 

 

4-1-3-2) نقد داستان كاكا …………………………………………………………………………………………………………………………. 106

 

 

4-1-3-3) نقد داستان كار به خانة ما آمد …………………………………………………………………………………………………….. 107

 

 

4-1-3-4) نقد داستان نگاه به خوشحالی بود ………………………………………………………………………………………………… 109

 

 

4-1-3-5) نقد داستان یك جیپ دولتی در كوه های الموت …………………………………………………………………………… 110

 

 

4-1-4) بخش چهارم: نقد مجموعة آن سال برفی ………………………………………………………………………………………….. 111

 

 

4-1-4-1) نقد داستان زغال پزان ………………………………………………………………………………………………………………… 111

 

 

4-1-4-2) نقد داستان آن سال برفی …………………………………………………………………………………………………………… 113

 

 

4-1-4-3) نقد داستان كج كلاه خان ……………………………………………………………………………………………………………. 114

 

 

4-1-4-4) نقد داستان رزماری ……………………………………………………………………………………………………………………. 116

 

 

4-1-4-5) نقد داستان باد با ما نیست …………………………………………………………………………………………………………… 117

 

 

4-1-4-6) نقد داستان كلت ……………………………………………………………………………………………………………………….. 118

 

 

4-1-4-7) نقد داستان پنگوئن ها ………………………………………………………………………………………………………………… 119

 

 

4-1-5) بخش پنجم: نقد رمانِ رمان سینما ……………………………………………………………………………………………………. 120

 

 

4-1-6) جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………………………… 139

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………….. 140

 

 

فهرستمنابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………..145

 

 

جدول……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….147

 

 

نمودارها …………………………………………………………………………………………………………………………………………………….149

 

 

 

 

 

چكیده

 

 

هنر و جامعه همواره بر یكدیگر تأثیرات متقابل داشته اند. آثار ادبی (داستان و رمان) از این جهت كه ریشه در اجتماع دارند، پدیده ای اجتماعی محسوب می شوند و بیانگر مسائل اجتماع خود هستند. از سوی دیگر، جنبة واقع گرایانة داستان و رمان در اغلب موارد، سبب شده، این نوع ادبی، آینة اجتماع و بازتاب دهندة مسائل و واقعیت های اجتماع خود باشند.

 

 

توصیف پیوندهای جامعه و ادبیات و تبیین نحوة انعكاس واقعیت های اجتماعی در آثار ادبی، هدف جامعه شناسی ادبیات است. لوكاچ و گلدمن، به عنوان بزرگ ترین صاحب نظران عرصة جامعه شناختی ادبیات، رمان را برگردان زندگی اجتماعی و زاییدة جهان نگری نویسنده می داانند. آنها در نظریات خود به بازتاب واقعیت های اجتماعی می پردازند.

 

 

این رساله سعی نموده تا با بررسی تحولات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ی عصر نویسنده و جهان نگری او، بیان كند كه ساخت های جامعه و اثر، همواره در پیوند با یكدیگر شكل گرفته اند. از همین رو آن چه در داستان و رمان آمده، بازتابی از واقعیات اجتماعی و آگاهی های جمعی و طبقاتی است. مطالعة هر یك از داستان های طیاری نشان می دهد كه او كم و بیش، مصالح و درونمایة آثار خویش را از بطن اجتماع، تحوّلات اجتماعی و تجربیات زندگی خویش گرفته و با بیان تضادهای جوامع شهری و روستایی، به نقش و تأثیر ساختارها و ریخت های این جوامع پرداخته است.

 

 

هدف

 

 

مطالعه و تبیین یک اثر ادبی از دیدگاه علم جامعه شناسی با استفاده از مبانی، اصول و روش های تحقیق،  مسألة اساسی پژوهش انتقادی در این حوزه است. در این تحلیل و بررسی، پژوهشگر به ادبیات به عنوان نهاد و پدیده ای اجتماعی می نگرد. در نقد جامعه شناختی ادبیات، توجه به خاستگاه فکریِ پدید آورندة اثر حائز اهمیّت است. توجه و دقّت نویسنده به بازتاب عینی واقعیات اجتماعی در اثر ادبی از یک طرف و تأثیر ارزش های اجتماعی جامعه و تحوّلات سیاسی بر      شکل گیری انگیزه و خواست نویسنده از سوی دیگر، اصلی مهم در تحلیل و نقد جامعه شناختی ادبیات به شمار می رود.

 

 

از آن جایی که داستان و رمان بستر مناسبی برای طرح و بیان اندیشه ها و مسائل گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و حتّی عقاید و اندیشه های نویسنده به شمار می آید و مخاطبان و خوانندگان بیشتری را به خود جذب می کند، بدیهی است که توجه و دقت بیشتری را از سوی نویسندگان می طلبد تا بر اساس شناخت دغدغه های جامعه و خواست مخاطب، با ژرف نگری و دقّت بیشتری به تولید یک اثر ادبی بپردازند.