- 1 – گفتار آغازین
همانطور که میدانیم مطالعه ی مسائل جهان اسلام و بررسی آنها، تاکنون از جنبههای گوناگون مورد توجه صاحبنظران و محققین در این حوزه قرارگرفته ونظر آنان را به خود جلب نموده است. جهان اسلام امروزه به عنوان واحدی عظیم، مورد بررسی کارشناسان قرار گرفته است. لازم به ذکر است این عظمت پس از ظهوراسلام درجزیرهالعرب حادث شد. این گستردگی هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ جغرافیایی، فرهنگی و جمعیتی در نظر گرفته میشود که این خود عاملی است تا این مجموعهی عظیم نقش مهمی را در میان مسایل روز ایفا کند و توجه قدرتهای بزرگ را به خود جلب نماید. لزوم مطالعهی جهان اسلام و اعضای آن نیز از همین نکته مشخص میگردد. شناخت کامل و همه جانبهی این واحد عظیم به مستحکمتر شدن پایههای اسلامی حکومت و تقویت روابط بین کشورها و در نهایت کوتاه شدن دست بیگانگان منجر میشود. مطالعهی هر چه بیشتر و شناخت همه جانبه از تمامی ابعاد توسط کارشناسان این حوزه و ارایهی نتایج به مدیران، سیاستگذارای و برنامه ریزی در این زمینه را تسهیل میبخشد.
جهان اسلام از نظر جغرافیایی شامل سرزمینهای وسیعی میشود كه بدنهی اصلی آن به شكل مستطیلی از كرانههای اقیانوس اطلس شروع شده، تا جنوب غربی و شمال شرقی آسیای مركزی امتداد مییابد و واحدهای كوچكتری چون آلبانی را نیز شامل میگردد، در اقیانوس هند، بنگلادش، بخش بزرگی از هند و سراسر پاكستان و شبه جزیرهی مالاكا، جزایر مالدیو، سوماترا، جاوه، برونئی، گینه نو و میندانائو را در برمیگیرد و همچنین شامل قسمت عمدهی آسیا و آفریقا و بخشی از اروپا میشود. این جهان با بیش از 31 میلیون كیلومتر مربع، بالغ بر یك پنجم مساحت خشكیهای زمین را در برمیگیرد، 57 کشور اسلامی را در خود جای داده است که همگی آنها عضو سازمان کنفرانس اسلامی هستند و بسیاری از کشورهایی که از لحاظ سیاسی و اقتصادی در موقعیت بسیار حساسی قرار دارند در این حوزه واقع میشوند.(صفوی،1387: 34)
توجه به گستردگی جهان اسلام این مطلب را میرساند که طیف وسیعی از اتفاقاتی که در جهان حادث میشود میتواند به نوعی با این واحد ارتباط داشته باشد. این ارتباط نوعی شناخت همه جانبه را در مورد ابعاد گوناگون جهان اسلام طلب مینماید. میتوان اینگونه بیان نمود که این جهان به عنوان یک قطب سیاسی و یک قطب جمعیتی از لحاظ استراتژیکی مورد توجه در تمامی عرصهها قرار گرفته است و درصحنههای جهانی نقش عمده وپایگاه بسیارمستحكمی را داراست. همچنین این مجموعه پس از ظهور اسلام شامل تغییرات زیادی بوده تا شكل كنونى را به دست آورده است.
مطالعهی این جهان در دو سال اخیر، به سبب وجود تحولاتی که در تعدادی از کشورهای اسلامی تحت عنوان بیداری اسلامی صورت گرفت توجه کارشناسان این حوزه را به خود جلب نموده است. دغدغهی ذهنی ما در این تحقیق بررسی جنبههای مختلف جهان اسلام است. این ابعاد شامل شرایط فرهنگی، جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی، جمعیتی و … میشود. به تعبیر دیگر در جریان تحقیق تلاش خواهیم کرد تا با مطالعهی دقیق اسناد و اطلاعات موجود به شناخت جهان اسلام به عنوان یک کل و بررسی ویژگیهای کشورهای اسلامی به عنوان اجزای تشکیل دهندهی آن بپردازیم. لزوم بررسی جهان اسلام به عنوان یک واحد عظیم و کشورهای عضو این جهان جهت بدست آوردن اطلاعات دقیق و صحیح در این حوزه از مسایل مهم و خاص در این پژوهش به شمار میرود.
البته بیان این مطلب حائز اهمیت است که بدست آوردن تمامی اطلاعات در این زمینه به دلیل گستردگی و تنوع موضوعات کاری دشوار بوده و بعضا به دلیل نبود اطلاعات جامع و کامل در زمینههای فوق، با مطالعه اسنادی سعی نمودیم تا به بررسی حوزههایی از جهان اسلام و اعضای آن بپردازیم.
امروزه مشخصات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، جمعیتی و تكنولوژیكی کشورها از یك جهت به عنوان یك نیروی مهم تعیین كننده در سرنوشت )اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وضعیت( فعلی جوامع محسوب میشوند و از طرف دیگر با عملكرد كیفی خود میتوانند در تعیین چشم انداز آیندهی كشورها و نواحی در جهان اسلام به صورتهای مثبت یا منفی نقش داشته باشند. اکنون جهان اسلام به عنوان یك نیروی عظیم اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در تمام صحنههای جهانی مطرح شده و معادلات سیاسی بسیاری را برهم زده است.
جهان اسلام به عنوان یك واحد گسترده در زمینههای فرهنگی، سیاسی، نظامی و همچنین در عرصههای دور و نزدیك قارهها و تمام سرزمینهای جهان به وضوح مطرح بوده و عاملی مهم از لحاظ اجتماعی و فرهنگی به شمار میرود. درمحافل اجتماعی، سیاسی، اقتصادی وفرهنگی جهان همواره به عظمت جهان اسلام وكشورهای اسلامی تاكید میشود، زیرا این جهان شناخته شده، حدود 22 درصد جمعیت دنیا و 25 درصد كشورهای جهان را در خود جای داده و همچنین درصحنههای جهانی نقش عمده وپایگاه بسیارمستحكمی را داراست. مسلماً مطالعه و تحلیل موقعیتهای فرهنگی، اجتماعی، ایدئولوژی واقتصادی این جامعه و همچنین سیمای آیندهی آن ازجهات بالابسیارحائزاهمیت است.
به تعبیر دیگر ما در جریان تحقیق تلاش خواهیم کرد تا با استفاده از روش اسنادی در پی آن باشیم تا با شناخت مختصات این مجموعه، اجزای آن، موقعیت جهان اسلام را در کشورهای اسلامی مورد بررسی قرار دهیم.
- 1- طرح و تحدید موضوع
همانگونه که پیش از این بیان شد، جهان اسلام به عنوان واحدی عظیم از لحاظ ابعاد سیاسی، اجتماعی، جمعیتی، جغرافیایی و فرهنگی در نظر گرفته میشود. میتوان در مورد جهان اسلام به بررسی مسائل مختلفی پرداخت به دیگر سخن گسترهی موضوعات در مورد این جهان آنچنان وسیع است که جهت بررسی آنها باید فهرستی طولانی از موضوعات تحقیق را تهیه نمود. لذا جهت ترسیم نمودن محدودهی موضوعی این پژوهش اشاره به نکات زیر ضروری است.
در این پژوهش به بررسی جنبههای مختلف جهان اسلام چون ابعاد گوناگون زیر میپردازیم.
در بعد اجتماعی به بررسی ابعاد گوناگون کشورهای اسلامی در سطح ویژگیهای اجتماعی مبادرت ورزیدیم.
در بعد سیاسی به بررسی انواع ویژگیهای کشوهای اسلامی در خصوص جزئیات سیاسی اقدام کردیم.
در بعد اقتصادی به مطالعهی مشخصاتی از کشورها پرداختیم که در سرنوشت اقتصادی آنها تاثیر عمده دارند.
همچنین به بررسی مسایلی چون ارتباطات درون فرهنگی و میان فرهنگی، همگرایی و واگرایی جهان اسلام و بیداری اسلامی، مبادرت ورزیدیم.
- 1– اهداف فرعی و اصلی
هدف اصلی تحقیق عبارت است از یک پژوهش اکتشافی دربارهی مختصات جهان اسلام و ارتباطات فرهنگی به منظور تامین منبع درسی جهت دوره کارشناسی ارشد رشتهی تبلیغ و ارتباطات فرهنگی.
اهداف فرعی تحقیق عبارت اند از:
1 -بررسی کلیات و مفاهیم
2-بررسی توزیع جغرافیایی
3-بررسی ویژگی های جمعیت شناختی جهان اسلام
4-مطالعه شرایط اقتصادی جهان اسلام
5-مطالعه اوضاع سیاسی جهان اسلام
6-مطالعه اوضاع اجتماعی جهان اسلام
7-مطالعه بیداری اسلامی
8-بررسی ارتباطات درون فرهنگی در جهان اسلام و ارتباطات فرهنگی میان کشورهای اسلامی
9-برررسی همگرایی و واگرایی کشورهای اسلامی
- 1– اهمیت موضوع تحقیق
در باب اهمیت موضوع تحقیق میتوان بیان کرد که جهان اسلام با در نظر گرفتن آنچه در مورد ابعاد گوناگون و وسیع آن میدانیم بسیار نیازمند مطالعه و بررسی است. با دانستن ویژگیهای مهم سیاسی، جمعیتی، جغرافیایی و فرهنگی جهان اسلام اهمیت بررسی این موضوع به خوبی نمایان میشود. در ضمن این مطلب که تا به حال خود جهان اسلام به عنوان یک کل،کمتر در نظر گرفته شده است و ویژگیهای متفاوت آن از لحاظ وضعیت جغرافیایی، اجتماعی و … تنها در مورد تک تک کشورهای اسلامی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
دیگر موضوع اینکه همگرایی جهان اسلام نیز به عنوان یک قطب بزرگ سیاسی و اجتماعی تا به حال به صورت جدی مورد مطالعه قرار نگرفته است. همگرایی این واحد عظیم میتواند موجب تحولات عمده و بزرگی در خود جهان اسلام(کشورهای اسلامی) و کل جهان گردد.
آنچه به عنوان ویژگیهای اجتماعی در این واحد عظیم وجود دارد چون دین، زبان، نژاد، جمعیت، نرخ تولد ونرخ مرگ ومیر از آنجایی مهم مینماید که جزء خصوصیات مهم یک جامعه برشمرده میشوند. جهان اسلام همواره از لحاظ سیاسی مورد توجه قدرتهای جهان قرار گرفته است. بررسی آنچه در شرایط جدید روی میدهد مستلزم دانستن اطلاعات پایه در مورد این ویژگیها است.
همگرایی و واگرایی کشورهای اسلامی در جهان اسلام از اهمیت بالایی برخورداراست. در گروی همگرایی بالا و تقلیل واگراییها جهان اسلام به وحدتی همه جانبه دست پیدا خواهد کرد. در این صورت قدرت همراه این عظمت خواهد شد و مطمئنا راهی جهت پیشبرد اهداف والای اسلامی و انسانی در پیش روی ما قرار خواهد گرفت.
میتوان از جنبههای مهم دیگر در موضوع انتخاب شده به بحث بیداری اسلامی اشاره نمود. آنچه به عنوان موجی فراگیر در کشورهای اسلامی اتفاق افتاد و یکی پس از دیگری جوامع اسلامی را در معرض تغییر و ایستادگی در برابر ظلم قرار داد، هماکنون این پدیده از موضوعات مورد گفتگو در اکثر محافل سیاسی و علمی است. همچنین مطالعهی علل پیدایش این انقلابها و اعتراضات و دلیل شکلگیری آنها از مقولات مهم بر شمرده میشود. اهمیت دیگر مطالعهی نقش رسانهها در شکل گیری این اعتراضات و انقلابها میباشد.
- 1– ضرورت انجام پژوهش
یکی از دلایلی که ضرورت انجام پژوهش را در این زمینه مشخص میکند، موضوعات اخیری است که در جهان اسلام اتفاق افتاده است. آنچه تحت عنوان بیداری اسلامی در کشورهایی چون بحرین، لیبی، تونس، مصرو … در دو سال اخیر رخ داد، نیازمند مطالعه و بررسی است.
همچنین وجود تفرقههای مذهبی در کشورهای اسلامی، نشان میدهد که مطالعهی همگرایی و واگرایی بین کشورهای اسامی ضروری است. بررسی علل ایجاد همگرایی و دلایل ایجاد واگرایی در جهان اسلام میتواند از وقوع بیشتر این پدیده جلوگیری نماید. مطالعهی پدیدهی واگرایی و علل بروز این پدیده در جهان اسلام نیز ضرورت انجام پژوهش را مشخص میکند. با مطالعهی دقیق و یافتن دلالیل آن میتوان از بروز آن جلوگیری نمود. واگرایی را به همگرایی بدل نمود و زمینه قدرتمند شدن جهان اسلام را فراهم نمود.
پرهیز از نگاه جزئی به جهان اسلام و نادیده گرفتن تاثیر اجزای آن( کشورهای اسلامی) به عنوان یک کل در رخ دادن پدیدههای گوناگون وپرهیز از پرداختن به مسایل حاشیه ای از دیگر دلایل ضرورت انجام پژوهش میباشد.
جهت مطالعهی بهتر و موثرتر در مورد جهان اسلام و کشورهای موجود در آن به اطلاعات دقیق و به روزتری احتیاج داشتیم. در مطالعات مقدماتی در منابع و مدارک موجود در راستای موضوع مورد نظر اطلاع یافتیم که ویژگیهایی مربوط به کشورهای اسلامی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نوع و تعداد رسانهها مربوط به سالیان دور است، بنابراین ما تلاش نمودیم تا اطلاعات به روزتری نسبت به مدارک گردآوری شده درگذشته بیابیم.
امروزه باتوجه به اینکه بیش از یک میلیارد نفرمسلمان در گوشه وکنارجهان زندگی میکند وزعامت ورهبری بسیاری از دولتهای دنیا را بدست دارند ولی بدلیل ناهماهنگ بودن باهمدیگر وعدم اتحاد و همبستگی هر روزبیش ازپیش از ناحیهی بیگانگان ضربات جبران ناپذیری نسبت به اسلام وامت اسلامی وارد میشود ومسلمانان هرروز بیش از دیروز قدرت واقتدار خود را از دست میدهند، اختیارات از آنان سلب میشوند، به بهانههای مختلفی مورد اتهام و محکومیت قرارگرفته وعملا صحنهی رقابتها و تاخت وتازهای آنان قرار میگیرند.
فقدان منبع روزآمد در درس مختصات جهان اسلام و موضوع مورد بحث باعث شده تا اطلاعات در مورد جهان اسلام تنها در سطح ارایه مطالب در مورد ویژگیهای کشورهای اسلامی باشد وهیچگاه به صورت کلی به جهان اسلام پرداخته نشده است. لازم به ذکر است در گذشتههای دور استعمارگران اطلاعات دقیقی در مورد جهان اسلام در اختیار داشتند.آنها از این اطلاعات به منظور پیش بینی روشهایی جهت فتنه انگیزی در بین مسلمانان استفاده میکردند این در حالی بود که خود مسلمین در این زمینه فعالیتها و پژوهشهای منسجمی را انجام نداده بودند. مطلب فوق ضرورت انجام اینگونه از پژوهشها را توسط خود مسلمین روشن میسازد.
نتیجه گیری:
جهان اسلام واحد بزرگی است که از لحاظ گوناگون در جهان مورد توجه قرار گرفته است. اندیشمندان فراوانی این گستره را از ابعاد گوناگون و گاه به طور کلی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده اند. جمعیت کثیری که در 57 کشور اسلامی تحت عنوان جهان اسلام قرار دارند، گستردگی جغرافیایی این جهان چهار قارهی و دلایل دیگر چون مطالعهی پدیدهی بیداری اسلامی، همگرایی و واگرایی، بررسی کلیت جهان اسلام به عنوان یک واحد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و… تحقیق در این زمینه از جمله موضوعاتی هستند که در جریان تحقیق مورد توجه قرار گرفته اند. علاوه بر این بررسی انواع شرایط چون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و روابط فرهنگی از آن جمله اند.
فرم در حال بارگذاری ...
