وبلاگ

* ساکنان محله­های محروم خواهان خیابان­های امن­تر هستن ، ولی امکانات جمعی برای کنترل جنایات ناکام مانده است.

* کشاورزان فقیر کشورهای جهان سوم نیازمند برنامه­های آبیاری و بازاریابی کارآمدتر هستند، ولی همکاری برای نیل به ابن هدف بسیار سست و شکننده است .

* افزایش گرمای کره زمین زندگی مردم جهان را تهدید می­کند ، ولی اقدام مشترک برای پیشگیری از این خطر مشترک شکست خورده است.

همان­طور که فلاسفه از هابز[2] به بعد تأکید کرده­اند،  شکست در همکاری برای کسب منافع متقابل الزاماً نشانه نادانی یا عدم عقلانیت یا حتی شرارت و بدنهادی نیست.  کشاورزان داستان هیوم، ابله و دیوانه یا شرور نبودند بلکه در تنگناهایی گرفتار آمده بودند. دانشمندان علوم اجتماعی اخیراً این معضل بنیادین را که در شکل­های مختلف جلوه­گر است تحلیل کرده­اند، در همه این موقعیت­ها نیز همچون داستان روستایی هیوم، همکاری همگانی به نفع همه خواهد بود ولی در غیاب اعتماد، مشارکت و ضمانت اجرایی همیاری، همکاری و تعهد متقابل، همه خود را از همکاری کنار می­کشند و با رفتار خود انتظارات بدبینانه یکدیگر را تحقق می­بخشند. (تاجبخش، 1384، صص 94-93)

در جامعه­شناسی و علوم­سیاسی برای بررسی کمیت و کیفیت هنجارها و روابط اجتماعی از مفهوم سرمایه اجتماعی استفاده می­شود. سرمایه اجتماعی، مفهوم نسبتاً جدیدی در علوم اجتماعی است که به طور خلاصه به معنای مجموعه­ای از قوانین، هنجارها، تعهدات، روابط متقابل و اعتماد نهفته شده در روابط اجتماعی، ساختارهای اجتماعی و سلسله مراتب نهادی جامعه می­باشد که اعضای آن را قادر به دستیابی به اهداف جمعی و فردیشان می­سازد.

این مفهوم با وجود عمر کوتاه خود(از دهه 1970) توانسته است جایگاه ویژه­ای در مجامع علمی و در نزد پژوهشگران حوزه­های مختلف باز کند و نقش خود را به عنوان یک مفهوم بین­رشته­ای که خلأ آن پیش از این کاملاً احساس می­شد، ایفا کند. سرمایه اجتماعی که مقوله­ای نسبتاً تازه و ناشناخته در کنش­های اجتماعی محسوب می­شود، به طور خلاصه مجموعه­ای از منابع و ذخایر ارزشمندی است که به صورت ذاتی و نهفته در ذات گروه­های نخستین، ثانوی و در سازمانهای اجتماعی جامعه (نهادهای رسمی و غیررسمی) وجود دارد. برخی از ذخایر ارزشمند که گاه از آن به عنوان ارزشهای اجتماعی نیز یاد می­شود عبارتند ار: صداقت، حس­تفاهم، سلامتی نفس، همدردی، دوستی، فداکاری و… .

شواهد موجود در جامعه حاکی از این واقعیت است که در طی یکی دو دهه اخیر، فرسایش شدیدی در سرمایه اجتماعی موجود برای جوانان، هم در درون خانواده و هم در بیرون آن، روی داده است. در خانواده رشد سرمایه انسانی بسیار زیاد شده به طوری که سطح تحصیلات دائماً در حال افزایش است؛ ولی بموازات آن، سرمایه اجتماعی که شاخص برجسته آن حضور بزرگسالان در خانه و میزان گفتگو در مورد موضوعات اجتماعی، فرهنگی، علمی، اقتصادی و سیاسی بین والدین و فرزندان است، کاهش یافته است. در اجتماع، میزان فرسایش و نابودی سرمایه اجتماعی به مراتب بیشتر بوده است؛ به طوری که به نظر می رسد افزایش میزان جرم در جامعه طی سالهای اخیر ناشی از تضعیف مناسبات بین گروهی افراد بوده و مشکلات زیادی را برای جامعه فراهم آورده است. بعلاوه، جامعه در معرض تهاجم فردگرایی قرار گرفته که بر اساس آن منافع فردی بر مصالح جمعی تقدم یافته است. (شارع پور، 1380، صص112-101) انتشار یافته­های « پیمایش ملی ارزش­ها و نگرش­ها» که در سال 1380 و تحت سرپرستی دفتر طرح­های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در 28 استان کشور صورت گرفت از سطح نازل سرمایه اجتماعی حکایت می­کند. همچنین بنا برگزارش دفتر امور آسیب دیدگان سازمان بهزیستی کشور، هر ساله با رشد 15 درصدی آسیب­های اجتماعی مواجه بوده­ایم. این بدان معنی است که چنانچه اقدامی جهت احیاء این سرمایه صورت نگیرد،

 بدون شک در سال­های آتی با بحران انواع نابسامانی­های رفتاری و اجتماعی روبه­رو خواهیم بود که همگی در شکل­گیری بحران امنیت­اجتماعی موثر­خواهد بود (شارع­پور، 1380، صص 112- 101).

در مجموع سرمایه اجتماعی، توش و توان زایدالوصفی است که از آمادگی روحی و روانی آحاد یک جامعه برای درگذشتن از منافع شخصی و درگیر شدن در عمل جمعی پدید می­آید. به بیان دیگر، ثروت و دارایی نهفته­ای است که به شکل بالقوه در تمامی جوامع انسانی وجود دارد و برای شکوفا شدن و به فعلیت درآمدن، نیاز به گرد آمدن عواملی چند و تحقق شرایطی ویژه دارد که به ندرت و دشواری فراهم می­آید ولیکن چنانچه در هنگام فوران، به موقع مورد شناسایی و امعان نظر قرار گیرد و به درستی هدایت شود، قادر خواهد بود موجبات یک تحول شگرف و یک توسعه کیفی شتابان را پدید آورد. در غیر اینصورت کاهش سرمایه اجتماعی و عدم توجه به آن در یک جامعه باعث بروز آسیب­های اجتماعی از جمله افزایش جرم در جامعه، بروز رفتارهای ضد اجتماعی و… خواهد شد که خود این آسیب­ها تأثیرات منفی زیادی به سلامت جامعه خواهند گذاشت و روند پیشرفت و ترقی جامعه را با اختلال زیادی روبرو خواهند ساخت ( شارع پور، 1380، ص 112).

از آنجا که نیازهای بشر گوناگون است و جامعه از سادگی به سوی پیچیدگی حرکت می­کند، وسایل ارتباطی نقش­های گوناگونی همچون نقش آموزشی، اطلاع رسانی، هویت دهی، پرکردن اوقات فراغت و… را در جوامع جدید ایفا می­کنند ( دادگران، 1389، ص32). در این بین نقش رسانه­ها و استفاده از آنها بویژه در بین جوانان اهمیت فراوانی دارد، چراکه فعالیت مورد علاقه نوجوانان و جوانان برای گذراندن اوقات فراغت به ترتیب عبارتند از: فعالیت ورزشی، تماشای تلویزیون و مطالعه. یکی از کم هزینه­ترین راه­های گذران اوقات فراعت تماشای تلویزیون است. ضمن اینکه تلویزیون را در همه ساعات شبانه­روز و در خانه میتوان استفاده کرد. شاید به همین دلیل تلویزیون همچنان یکی از پرطرفدارترین رسانه­های جمعی است. در بین رسانه­های جمعی تلویزیون تنها وسیله­ای است که از حواس بینایی و شنوایی در آن واحد استفاده می­کند و دارای پوشش وسیع و سرعت انتقال پیام است. ( معتمدنژاد، 1379، ص122)

دانشمندان علوم اجتماعی راه­حل مشکل را در سرمایه اجتماعی می­دانند. سرمایه اجتماعی همچون مفاهیم سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی به ویژگی­های سازمان اجتماعی از قبیل شبکه­ها،هنجارها و اعتماد اشاره دارد که هماهنگی و همکاری برای کسب سود متقابل را تسهیل می­کنند.

یکی از عوامل مهم مرتبط با سرمایه فرهنگی و اجتماعی افراد و جوامع، گسترش رسانه­ها و نقش آن در انواع ارتباطات است. رسانه­ها امکان مبادلات مختلف اجتماعی و فرهنگی را دوچندان کرده است. پیدایش و گسترش انواع رسانه­های صوتی و تصویری و الکترونیکی،نقاط مختلف جهان را به هم پیوند داده است. تسلط کشورهای پیشرفته به رسانه­های ماهواره­ای باعث گسترش و انتقال عناصر فرهنگی این کشورها به نقاط مختلف جهان شده است. این روند باعث شکل­گیری بحث جهانی شدن گردیده است. جهانی شدن فرهنگ روندی است که طی آن عناصر فرهنگی اروپایی و آمریکایی بعنوان منابع استاندارد شده، ظاهراً بی­طرف و عام­گرا معرفی شده و با تأکید بر تکنولوژی ارتباطی بدون توجه به حافظه تاریخی و بومی و محلی ملت­ها، به جوامع دیگر انتقال یافته و سرمایه­های فرهنگی افراد و جوامع را تحت تأثیر قرار داده است.

رسانه­ ها می­توانند نقش بر جسته­ای در بهبود و تعمیق سرمایه اجتماعی داشته باشند. رسانه­ها به شکل مستقیم بر روی مؤلفه­های سرمایه اجتماعی تأثیر می­گذارند و از این طریق بخش عظیمی از رسالت توسعه را بر دوش دارند. بنابراین در این پژوهش به مطالعه رابطه بین تماشای برنامه­های تلویزیون با سرمایه اجتماعی خانواده­های تهرانی می­پردازیم و به این پرسش پاسخ می­دهیم که ارتباط بین تماشای برنامه­های تلویزیون با اعتماد، انسجام اجتماعی، پیوندهای اجتماعی، آگاهی و دانش مردم چگونه است؟ آیا تلویزیون توانسته است میزان اعتماد مردم را بالا ببرد و آیا کارکردش در همبستگی و انسجام اجتماعی موفق بوده است؟ آیا توانسته است به تقویت پیوندهای اجتماعی در جامعه تاثیرگذار باشد؟

[1]. Hume