1-3-1- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………. 6
1-3-1- متغیّرهای تحقیق……………………………………………………………………………………….. 6
1-3-2-1- رسالت ادبیات در مقابله جامعه و بالعکس……………………………………………………. 7
1-3-2-2- سیاست و حکومت………………………………………………………………………………… 8
1-3-2-3- نهادهای اجتماعی…………………………………………………………………………………… 8
1-3-2-4-فرهنگ…………………………………………………………………………………………………. 9
1-3-2-5- ارزشهای اجتماعی………………………………………………………………………………… 9
1-3-2-6- هنجارهای اجتماعی………………………………………………………………………………… 9
1-3-2-7- ادبیات طنز…………………………………………………………………………………………… 9
1-4- ضرورت و اهمیت پژوهش……………………………………………………………………………… 10
1-5- پیشینهی پژوهش…………………………………………………………………………………………… 11
1-6- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………………………. 14
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
2-1- شرح حال «نسیم شمال»………………………………………………………………………………….. 16
2-2- آثار نسیم شمال…………………………………………………………………………………………….. 18
2-2-1- نسیم شمال و ملانصرالدین………………………………………………………………………….. 18
2-2-2- دلایل موفقیت نسیم شمال……………………………………………………………………………. 19
2-3- برگ آخر از زندگی نسیم شمال………………………………………………………………………… 21
2-4- رابطه جامعه با ادبیات…………………………………………………………………………………….. 22
2-5- جامعه و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………… 23
2-6- جامعهشناسی……………………………………………………………………………………………….. 25
2-7- اصالت جامعهشناسی ادبیات…………………………………………………………………………….. 25
2-8- نقد جامعهشناختی ادبیات………………………………………………………………………………… 25
2-8-1- فایدههای نقد جامعهشناختی ادبیات………………………………………………………………… 26
2-9- پیوند ادبیات با جامعه در عصر مشروطه……………………………………………………………… 26
2-9-1- ادبیات مشروطه………………………………………………………………………………………… 27
2-10- ویژگیهای مهم ادبیات مشروطه……………………………………………………………………… 27
2-10-1-ویژگی شعر مشروطه…………………………………………………………………………………. 28
2-11- اصول اندیشه، زبانی و ادبی شعر مشروطه…………………………………………………………. 29
2-11-1- اومانیسم………………………………………………………………………………………………… 29
2-11-2- رئالیسم…………………………………………………………………………………………………. 30
2-11-3- ناسیونالیسم…………………………………………………………………………………………….. 31
2-11-4- پرهیز از لفاظی زبانی………………………………………………………………………………… 31
2-11-5- عدم اتکا بر آرایهها و صنایع ادبی………………………………………………………………… 32
2-12- ادبیات و تاریخ…………………………………………………………………………………………… 33
2-13- تعریف طنز……………………………………………………………………………………………….. 34
2-13-1- طنز در دورهی مشروطه…………………………………………………………………………….. 34
2-13-2- شعر نسیم، طنزی ملایم اما کوبنده………………………………………………………………… 35
2-14- ادبیات عامیانه…………………………………………………………………………………………….. 36
2-14-1- مثلها……………………………………………………………………………………………………. 37
فصل سوم: بحث و بررسی
3-1- مضامین اشعار نسیم شمال……………………………………………………………………………….. 40
3-1-1- محتوای اجتماعی………………………………………………………………………………………. 41
3-1-1-1- ریا و تظاهر………………………………………………………………………………………….. 42
3-1-1-2- دین……………………………………………………………………………………………………. 43
3-1-1-2-1- دعوت به اتحاد اسلام………………………………………………………………………….. 52
3-1-1-2-2- روشنفکری ضدّ مذهب………………………………………………………………………… 53
3-1-1-3- تعلیم و تربیت………………………………………………………………………………………. 55
3-1-1-4- زن و اهمیت و جایگاه او در خانواده و اجتماع……………………………………………… 56
3-1-1-4-1- حق تحصیل زنان……………………………………………………………………………….. 57
3-1-4-2- ظلم و ستم نسبت به زنان………………………………………………………………………… 61
3-1-1-4-3- تأکید بر عفت، حجاب زنان………………………………………………………………….. 62
3-2-1- محتوای سیاسی…………………………………………………………………………………………. 63
3-2-1-1- اصطلاحات اجتماعی………………………………………………………………………………. 64
3-2-1-2- مفهوم آزادی در اشعار نسیم شمال……………………………………………………………… 65
3-2-1-2-1- آزادی بیان………………………………………………………………………………………… 66
3-2-1-2-2- آزادی مطبوعات…………………………………………………………………………………. 69
3-2-1-2-3- آزادی زنان……………………………………………………………………………………….. 71
3-2-1-2-4- آزادی: رهایی از استبداد داخلی……………………………………………………………… 73
3-2-1-2-5- آزادی: رهایی از استعمار و تجاوز اجنبی………………………………………………….. 78
3-2-1-2-6- آزادی انتخابات………………………………………………………………………………….. 81
3-2-1-3- واژه وطن در ادبیات فارسی……………………………………………………………………… 82
3-2-1-3-1- مفهوم وطن در بعد سیاسی و حکومتی در دورهی مشروطه…………………………… 83
3-2-1-3-2- وطن در شعر دورهی مشروطه……………………………………………………………….. 84
3-2-1-3-2-1- وطن در اشعار نسیم شمال………………………………………………………………… 84
3-2-1-4- مشروطه و بازتاب آن……………………………………………………………………………… 86
3-2-1-4-1- بازتاب مشروطه در اشعار نسیم شمال……………………………………………………… 88
3-2-1-4-1-1- بزرگداشت مشروطه و آثار و نتایج آن…………………………………………………. 88
3-2-1-4-1-1-1- تأیید و تکریم نظام مشروطه و حاکمیت قانون……………………………………. 88
3-2-1-4-1-1-2- اجرای عدالت و رفع ستم……………………………………………………………… 89
3-2-1-4-1-1-3- آسایش و سعادت مردم………………………………………………………………… 90
3-2-1-4-1-1-4- استقبال از مجلس شورا…………………………………………………………………. 90
3-2-1-4-1-1-1-5- تشویق مردم به انتخاب وکلای لایق……………………………………………… 91
3-2-1-4-1-2- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از مخالفان آن…………………………………… 93
3-2-1-4-1-2-1- ناامیدی از استقرار مشروطه و انتقاد از وضع نابسامان کشور…………………… 93
3-2-1-4-1-2-2- انتقاد از انحراف مشروطه………………………………………………………………. 93
3-2-1-5- انتقاد از غوغای جمهوری خواهی………………………………………………………………. 95
3-2-1-6- توجه به مسائل جهانی…………………………………………………………………………….. 97
3-3-1- محتوای اقتصادی………………………………………………………………………………………. 99
3-3-1-1- فقر و فاصله طبقاتی……………………………………………………………………………….. 102
3-3-1-2- مشاغل………………………………………………………………………………………………… 104
3-3-1-3- کسادی بازار…………………………………………………………………………………………. 105
3-3-1-4- فساد مالی……………………………………………………………………………………………. 105
3-3-1-5- وابستگی اقتصادی ایران به غرب……………………………………………………………….. 106
3-4-1- مضامین فرهنگی……………………………………………………………………………………….. 108
3-4-1-1- تعدد همسر………………………………………………………………………………………….. 108
3-4-1-2- آداب و رسوم در ایام مشهور……………………………………………………………………. 110
3-4-1-3- غربزدگی……………………………………………………………………………………………… 112
3-4-1-4- بیسوادی…………………………………………………………………………………………….. 113
3-4-1-5- رواج خرافه و نادانی در دورهی مشروطه…………………………………………………….. 114
3-4-1-5-1- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ایرج میرزا………………………………………… 115
3-4-1-5-2- جهل و خرافه ستیزی در دیوان اشعار ملک الشعرای بهار……………………………… 115
3-4-1-5-3- جهل و خرافه ستیزی در اندیشهی نسیم شمال…………………………………………… 117
فصل چهارم: نتیجه گیری
4-1- نتیجهگیری…………………………………………………………………………………………………… 121
فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 1
چكیده:
جامعهشناسی ادبیات، یکی از شاخه‌های جامعهشناسی است که به بررسی، ژرف‌کاوی و تمرکز مطالعه در محتوای ادبیات به عنوان «هنر کلام» و شناخت جوهر اجتماعی آن میپردازد؛ چرا که آثار ادبی، به طور نامحسوس، تصویر هنرمندانه از واقعیت‌های اجتماعی هر ملّتی را نشان می‌دهند و با تحلیل و نقد جامعهشناختی این آثار می‌توان تا حدودی به وضعیت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هر دورهی تاریخی، آگاهی پیدا کرد. در این پژوهش که به شیوهی تحقیقات بنیادی نظری و به روش تحلیلی ـ توصیفی انجام گرفته است، اشعار سید اشرف‌الدین گیلانی، معروف به «نسیم شمال» از دیدگاه نقد جامعهشناختی مورد بررسی قرار گرفته است. محور اصلی پژوهش حاضر این بوده است که نسیم شمال، چگونه با اشعار طنزگونه و زبان محاوره‌ای قابل فهم عامهی مردم، ادبیات را وسیله‌ای برای خدمت به وطن خود و آگاهی دادن به تمام افراد جامعه قرار داده است. علاوه بر جوهر و درون‌مایهی اجتماعی، نکته‌های ظریف دیگری نیز شعر او را دل‌نشین و شایستهی توجه کرده است. نخست، طرح مسائل جدّی به صورت فکاهی، همراه با طعنه و طنز و کنایه و دیگری، پروراندن این معانی و مضامین با زبان سادّهی گفتار مردم کوچه و بازار، خالی از هر نوع محافظه‌کاری ادبی. در پژوهش حاضر، مضامین اشعار نسیم شمال به چهار دستهی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی طبقه‌بندی شده و برای نقد جامعهشناختی اشعار از شیوهی تحلیل مضامین استفاده شده است. توجه گستردهی او به مفاهیمی چون مشروطه، میهن، آزادی و عدالت، همراه با دعوت همه به مبارزه با جهل، خرافه و بیسوادی و مبارزه با استبداد و بیگانگان، با نوعی اندیشۀ ملّی ـ مذهبی همراه بود که در زبانی ساده و روشن، با هدف القای سریع به عامّهی مردم بیان شده است. همهی این خصیصه‌ها، وی را به عنوان یک شاعر ملّی‌گرا با نگرش اسلامی معرفی میکند.
1ـ1ـ مقدّمه
جامعهشناسی ادبیات، شاخهای چند رشتهای از علوم اجتماعی است که به موضوعاتی چون شناخت آداب و رسوم جامعه و بررسی نگرش اجتماعی شاعران و نویسندگان دورههای گوناگونی میپردازد. و رویکردی انتقادی به آن، به معنای یافتن نشانهها و نمودهای آگاهی جمع و تحولات پیرامون آن در رابطه با دیگر تحولات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در مکان و زمانهای مختلف است.
ادبیّات دارای ماهیتی اجتماعی است زیرا که هیچ شاعر و نویسندهای در خلأ زندگی نمیکند، نمیاندیشد و سخن نمیگوید. سخن آنان خودآگاه یا نا خودآگاه و مستقیم یا نامستقیم از زمینههای اجتماعی میجوشد؛ اگر چه تأثیر عوامل و عناصر اجتماعی در شعر و نوشتهی شاعران و نویسندگان میتواند متفاوت باشد. آرنولد هاوزد (1976) معتقد است که برای درک آثار هنری کافی است که شرایط اقتصادی و اجتماعی را که اثر هنری در آن متولد شده بشناسیم. در این رویکرد، پایگاه اجتماعی هنرمند از اهمیت ویژهای برخوردار است و به همراه شرایط جامعه در آثار هنری نقش تعیینکننده دارد (راو راد، 1382: 12-14).
همانطور که میدانیم یکی از دورههای سرنوشتساز تاریخی ایران عصر مشروطه است دورهای که در آن در تازهای بر روی ادبیات فارسی گشوده میشود؛ ادبیات با سیاست و مسائل اجتماعی و مفاهیم جدیدی که تا آن زمان سابقهای به این گستردگی نداشته همچون جانبداری از عدالت، آزادی، نکوهش استبداد، نفرت از بیگانگان، وطنیپرستی پیوند میخورد. در ادبیات قلم برای نخستین بار برای روبه رو شدن با عامه مردم به کار میافتد. و اشعار کسانی همچون عارف، نسیم شمال و عشقی به خاطر بیان درد مردم و جامعه زمان خود در قلب مردم نفوذ پیدا میکند.
تاریخ پر فراز و نشیب ایران، همراه با جنگ و صلح، ظلم و عدالت، شادی، اندوه، امید و ناامــیدی
است. در طی تاریخ ایران، مردمانی زیستهاند که همواره با اسلحه و یا با اندیشه و قلم خود به مقاومت و مبارزه پرداختهاند که در این میان شاعران و نویسندگان جامعهشناس، مردم دوست، خوش درخشیدهاند.
سید اشرف الدین حسینی از جمله شاعران بزرگی بود که سرودههای او بیانگر رویدادی سیاسی و یا در بردارندهی طنزی اجتماعی و فرهنگی بود که در مجموع، نمایشگر وقایع جاری سرزمینمان از ابتدای عصر مشروطه تا دوران رضاخانی بود.
فرم در حال بارگذاری ...
