وبلاگ

اما باید دید که چرا خداوند حج رابرای انسان به عنوان یک تکلیف منظورکرده است؟ چه ویژگی ها وچه توانایی های بالقوه درانسان موجود است که خداوند حج رابه عنوان برنامه تربیتی بزرگ برای او وضع نموده است؟ لذا دراین تحقیق سعی برآن است که ابتدا به مبانی تربیتی حج بپردازیم. چراکه مبانی به آن چه هست اشاره دارد نه به آن چه باید باشد.مبانی به عنوان مبدأ ونقطه شروع تلقی می شود. بهشتی(1388،ص29) در رابطه با مبانی تربیت دینی ازدیدگاه اسلام گفته است: « اوصاف وجودی انسان ،جهان وآفریدگارانسان وجهان اندکه ازمتون اسلامی استخراج وبه یکی ازدوشکل بسیط یعنی مفاهیم یا مرکب یعنی گزاره های اخباری یا توصیفی بیان می شوند وشالوده استخراج وتدوین اهداف، اصول وبرنامه ها وروش ها به شمارمی آیند.»

 

 

مبانی که دراینجا مدنظر است ناظر به مبانی انسان شناسی می باشد. با شناخت انسان وابعادوجودی اوست که می توان استعدادهای نهفته درون وی راشکوفا کرد وبه مرحله سعادت وکمال رساند. دراین رابطه باید گفت تربیت صحیح انسان ودرک موقعیت حقیقی او درجهان نیز فقط درسایه شناخت انسان امکان پذیراست وگرنه تربیت به بیراهه خواهد رفت.

 

 

حج نیز که یکی ازبرنامه های تربیتی انسان ازسوی خداوند است وبرای انسان به عنوان یک تکلیف منظور شده است، مسبوق به شناخت انسان و ویژگی های وجودی اوست.

 

 

پس ازتعیین نقطه شروع وشناخت انسان ،به دنبال آن خواهیم بود که بدانیم آثارتربیتی برخواسته ازاین عبادت درفرد چیست واین که آیا آثار تربیتی حج درهمه انسان ها نتیجه یکسان به دنبال خواهد داشت؟

 

 

حج به عنوان مجموعه ای کوچک شده ازدین،دارای آثارتربیتی فراوانی است که درمنابع معتبراسلامی بحث درباره این اثربخشی را به وضوح می توان مشاهده کرد. آثارتربیتی که دراینجه مدنظر است ناظر به بعد اخلاقی ومعنوی وجودانسان است. زیرا هرگونه حرکتی برای اصلاح ملت ها وتغییر رفتار انسان باید ازدرون آن هاشروع شود زیرا تا خود انسان اصلاح نشود ،نباید منتظر اصلاح جوامع بود.

 

 

امام علی(ع) می فرمایند: «حج آزمونی بزرگ وامتحانی سخت وآزمایشی آشکار برای پاک سازی وخالص شدن است که خداوند آن راسبب رحمت ورسیدن به بهشت قرار داد.»(دشتی،1388،خطبه1،ص27)

 

 

ونیز می فرمایند: «خدای سبحان کعبه را مظهرتواضع بندگان دربرابر عظمت خویش ونشانه اعتراف آنان به بزرگی وقدرت خود قرار داد.»(همان)

 

 

فلسفه ی تربیتی و واقعی حج همان عزم طاعت تمام وپرستش حق ومخالفت با هرعصیان ودیده از هرمعصیت پوشیدن وبراطاعت وعبادت حق مشرف شدن است. حال اگرانسان بتواند چنین حج جوهری را انجام دهد، دراین صورت است که می شود گفت حج حقیقی وبا محتوا وهدف دار انجام داده واثر واقعی آن دروجودش به عینیت درآمده است.(رستگار جویباری،1377،ص24)

 

 

بنابراین این تحقیق درپی رسیدن به هدف اصلی خود است که عبارت است از:«بررسی مبانی وآثار تربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات.»

 

 

1-3- اهمیت تحقیق

 

 

1.بسیاری ازپژوهش های انجام شده درزمینه حج به بررسی آن ازنیمه راه یعنی به بررسی آثار وابعاد تربیتی حج پرداخته اند درحالی که نقطه شروع را که همان مبانی حج است نادیده گرفته اند. تمام توجه حج به انسان است. انسان با همه ویژگی ها وابعادوجودیش وغرض این است انسان درابتدا خود براین ویژگی ها آگاهی یابد .تحقیق انجام شده درصدد این است که درابتدا به خود انسان بپردازد وبرای رسیدن به این منظور به مبانی تربیتی حج که عامل رسیدن ما به هدف فوق است می پردازیم.

 

 

2 . شاید یکی ازمهم ترین دلایل این که حج با آن همه عظمتی که دارد در روح وجان شماری ازانسان ها هیچ گونه اثرات وتحولات اخلاقی برجای نمی گزارد، عدم توجه به روح وباطن این عمل باشد. چرا که اگرازمعنا وهدف واقعی این عمل عبادی وتربیتی آگاهی لازم به عمل بیاید،اثرات تربیتی آن دروجود انسان به وضوح نمایان خواهد شد. اگرانسان نداند که برای چه وبا چه هدفی خداوند این فریضه را برای او واجب کرده است چگونه می تواند از آثار تربیتی برخواسته از آن برخوردار گردد؟ پس سزاوار وبلکه وظیفه هرمسلمانی است که قبل ازعزیمت به دیارکعبه آگاهی خودرا در زمینه روح ومقاصد حج بالا ببرد.

 

 

3.یکی ازدلایل گرفتار آمدن مسلمین در دره فلاکت ودرماندگی درحوزه فرهنگ ومدنیت ،غفلت آن ها ازحج وتمامیت آن بوده است. چه همواره ازحج وزیارت حرمین به مثابه ی ابزاری برای استخوان سبک کردن وثبت نام دردفتر طالبان بهشت استفاده کرده اند غافل ازاینکه حج همه اسلام است .حج همه اسلام، همه دین وهمه تفکرمعنوی است. درواقع حج روح پنهان درمیان همه آداب ومناسک است که امکان بالقوه رشد وارتقای اعمال وکردار آدمی وبه ویژه مناسبات فردی وجمعی را به وجود می آورد. اما بایدگفت حج به تمامی مورد غفلت واقع شده است بیراهه نیست اگربگوییم حج رابا همه چیز اشتباه گرفته اند. حج رابا تجارت ،حج با سیاست، حج رابا اعتبار، وکسب شهرت هیچ نسبتی نیست.(شفیعی سروستانی،1387،صص16-14)

 

 

با این همه نباید نسبت به آن چه گذشته است صرفاً تأسف خورد وازآن چه باید بشود غفلت ورزید زیرا هرچه بیشتر دراین عمل بزرگ عبادی وتربیتی غوطه ور شویم ،به مسائل ونکته های بیشماری دست خواهیم یافت که در رشد وارتقای شخصیت وجودی انسان مؤثر می باشد.

 

 

1-4- اهداف تحقیق

 

 

1-4-1- هدف کلّی

 

 

بررسی مبانی وآثار تربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات.

 

 

1-4-2- هدف های  ویژه

 

 

1.بررسی مفهوم حج ازمنظر قرآن وروایات.

 

 

 

2. بررسی مبانی انسان شناختی حج ازمنظرقرآن وروایات.

 

 

2. بررسی اسرار تشریع حج ازمنظرقرآن وروایات.

 

 

2. 4. بررسی آثار تربیتی مطلوب حج ازمنظر قرآن وروایات.

 

 

5 .بررسی علل عدم تحقق آثار تربیتی حج درشماری ازحجاج با توجه به آموزه های قرآنی وروایات.

 

 

1-5- سؤالات  تحقیق

 

 

1-5-1- سؤال اصلی

 

 

مبانی وآثارتربیتی حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟

 

 

1-5-2- سؤالات فرعی

 

 

1.مفهوم حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟

 

 

 

 

 

2. مبانی انسان شناختی حج ازمنظرقرآن وروایات چیست؟

 

 

3.اسرار تشریع حج ازمنظرقرآن وروایات چیست؟

 

 

 

4. آثار تربیتی مطلوب حج ازمنظر قرآن وروایات چیست؟

 

 

4. از منظر قرآن و روایات،علل عدم تحقق آثار تربیتی حج درشماری ازحجاج چیست؟

 

 

1-6- تعریف اصطلاحات

 

 

قرآن : کتاب آسمانی مسلمانان شامل 6600آیه در قالب 114 سوره.(عمید،1389،ص1382)

 

 

روایات: به معنی نقل کردن خبر یا حدیث یا سخن ازکسی ،بازگو کردن سخن کسی.(همان، ص712)

 

 

دراین جا منظور آن دسته ازروایاتی است که ازپیشوایان معصوم یعنی پیامبر وامامان پس از اوبوده ودر راستای موضوع تحقیق می باشد.

 

 

تربیت:تربیت از ریشه ی “رَبَوَ” در لغت یعنی«غذا دادن و بزرگ کردن» و در اصطلاح مورد نظر ما«مجموعه ی تدابیر و روش هایی است که برای ایجاد،ابقاء و اکمال ادراکات،تمایلات،تصمیمات و اقدامات مطلوب در متربی صورت می پذیرد.(بهشتی،1388،ص24)

 

 

تعلیم و تربیت اسلامی: هرگونه اقدام هدایتگرانه ای که به منظورایجاد،ابقاء و اکمال استعدادهای ادراکی،میلی،ارادی و عملی متربی در چهار حوزه ارتباط با خدا،ارتباط با خود،ارتباط با دیگران و ارتباط با جهان بر مبنای قرآن،سنت و عقل به سوی هدف غایی قرب مطلق الهی انجام می شود.(همان،ص17)

 

 

مبانی تربیت دینی: اوصاف وجودی انسان ، جهان وآفریدگارانسان وجهان اند که ازمتون اسلامی استخراج وبه یکی ازدو شکل بسیط یعنی مفاهیم یا مرکب یعنی گزاره های اخباری یا توصیفی بیان می شوند وشالوده ی استخراج وتدوین اهداف ،اصول، برنامه ها وروش ها به شمار می آید.(بهشتی،1388،ص29)

 

 

حج: درلغت به معنای قصد، خویشتن داری ،پیروزی برخصم درمقام استدلال وچند معنای دیگرآمده است ودراصطلاح شریعت وآیین سلام حج سفری است به مکانی مقدس وشهری مشهور به نام مکه درماهی حرام ومعظم (ذیحجه) به منظور زیارت خانه خدا(کعبه) وبرگزاری مراسمی ویژه درچند موقوف ومیعادگاه که همگی درمکه واطراف آن قراردارد ومجموع این مراسم به نام مناسک حج خوانده می شود.(میرقاسمی،1384،ص12)

 

 

صفا و مروه

 

 

«إنّ الصَّفا والمَروَة مِن شَعائِرالله»(منبع)

 

 

صفا ومروه همچون سایراماکن ومناسک حج از علائم عبادی است

 

 

شعائر جمع شعیره به معنای علامت است. البته این بدان معنا نیست که صفاومروه تنها علائم ونشانه تکوینی حق است، زیرا به لحاظ تکوین همه موجودات شعیرة الله وازشعائرالله اند. صفاومروه همچون کعبه ،عرفات، مشعرومنا، شعائر جعلی وتشریعی است تا علائم عبادت باشد.

 

 

راز تسمیه صفا و مروه

 

 

راز تسمیه صفا بدین نام این است که ازوصف انبیاء به ویژه آدم بهره برد وآنان مصطفای پروردگارند.« إنّ اللهَ الصطَفیءادَمَ ونوحاً وءالَ إبراهیمَ وءال عمرانَ عَلَی العالمین»(آل عمران،33)

 

 

امام صادق (ع) فرمود:چون حضرت آدم(ع) که صفوة الله بود،بر کوه صفا فرود آمد،از صفوة الله ومصطفی بودن آدم این کوه صفا شد. پس اگرکسی ازاین کوه صفاکسب کندمصطفای خدای سبحان است. « الله یَصطَفی مِنَ المَلائِکَة رُسُلاً وَمِنَ النّاسِ»(سوره حج،آیه75)

 

 

آن حضرت درباره راز نام گزاری مروه به این نام نیزفرمود: چون حوا که مرأة بوددرکوه مروه قرارگرفت، آن رامروه خواندند

 

 

بعضی لغویان نیزگفته اند: صفا، سنگ صاف ومروه سنگ ریزوبراق راگویند ونام گزاری آن دوکوه به صفا ومروه به لحاظ نوع سنگ های آن هاست.

 

 

عرفات

 

 

عرفات ، ازریشه عرف گرفته شده است وبه گفته راغب ،بیانگرشناخت آثاراشیاء همراه باتفکروتدبّراست.(قاضی عسگر،1381،ص224)

 

 

عرفات منطقه ای خارج ازمحدوده حرم ونزدیک مشعرالحرام است که “جبل الرحمة” و”مسجد نمره” درآن واقع شده است. وقوف دراین سرزمین ازظهر روزنهم ذیحجه تاغروب آن برای کسانی که احرام حج تمتع بسته اند واجب واز ارکان حج است.

 

 

الف) راز تسمیه این سرزمین به عرفات

 

 

درباره رازنام گزاری این سرزمین به عرفات وجوهی مطرح است:

 

 

 

1. حضرت آدم وحوا بعدازهبوط ،یکدیگر رادرآن سرزمین شناختند.

 

 

1. آن دودر این سرزمین به گناه خوداعتراف کردند.

 

 

1. جبرئیل هنگام تعلیم مناسک حج به ابراهیم ،به اوگفت: دراین سرزمین درپیشگاه خداوندبه گناهان خوداعتراف کن.

 

 

1. آن گاه که حضرت ابراهیم ازخدای سبحان خواست تامناسک حج رابه وی ارائه کرده وبیاموزد«أرنا مناسکنا»جبرئیل که مأمور مناسک به ابراهیم خلیل بود، به هنگام حضور درسرزمین عرفات ،به آن حضرت گفت: اینجاعرفات است. پس درآن مناسک خودرا بشناس وبه آن عارف شو« هذه عرفات ماعرف بهامناسکَک وأعترف بذنبک». بنابراین وجه، سبب تسمیه آن سرزمین به عرفات این است که جبرئیل ازآن جابه عنوان عرفات نام برد.

 

 

1. حضرت ابراهیم قبل ازروزنهم ذیحجه درخواب دید که اسماعیل را ذبح می کند. چون بیدارشد به حالت تروی وفکر فرورفت که آیا این رؤیا الهی وبه منزله دستورآسمانی است یانه. ازاین رو، روزهشتم را “یوم الترویه” می نامند. رؤیای مزبور،درشب نهم ذیحجه نیزبرای حضرت ابراهیم تکرارشد. ازاین رو برآن حضرت مسلم شد که روزنهم ودرسرزمین عرفات حاصل شد وبدین سبب آنروزراعرفه وآن سرزمین راعرفات نامیدند.(جوادی آملی،1383،ص147)