وبلاگ

­می­دهیم. اولین باردرسال1979 توسط خوری مفهومی به نام مدول­های­درون­بر معرفی شد. R – مدول M درون­بر گفته ­می­شود هرگاه به­ازای­ هر زیر­مدول غیرصفرN از M ، داریم :

 

 

 HomR(M,N)¹ 0. درسال­های ­بعد مفهوم درون­بری توسط مولفان دیگرازجمله ژئو، ریزوی­و رومن واخیراً توسط­اسمیت9، حقانی­ و ودادی مورد تحقیق و بررسی قرارگرفته ­است. سپس در سال2007 مفهوم­دوگانی از درون­بری به نام هم­درون­بری توسط امینی، ارشاد و شریف ارائه شد.

 

 

 مدول M هم­درون­بر گفته ­می­شود هرگاه به ­ازای­ هر زیر­مدول سرهN  از  M، داشته باشیم :

 

 

HomR(M/N , M) ¹ 0 . سپس مفهوم مدول­های درون­بر­پوشا توسط قربانی و ودادی در سال 2009 ارائه شد که توسیعی از مفهوم حلقه­ pri  می­باشد.  

 

 

حلقه R، حلقه­ ایده­آل­ راست اصلی یا به اختصار حلقه­ pri ، نامیده ­می­شود ­هرگاه، هر ایده­آل راست آن اصلی باشد. توسیع این مفهوم در مدول­ها درون­برپوشایی نامیده ­شده­است.

 

 

یک R- مدول ­راست M درون­برپوشا گفته­ می­شود هرگاه به ­ازای­ هر زیر­مدول غیرصفر N از M همریختی غیرصفرپوشایی از M  به N موجود باشد. بنابر قضیه اول یکریختی و با توجه به این

 

 

نکته که  یک مدول اصلی یکریخت با  R/Iاست ، حلقه R یک حلقه­ pri  است اگر و تنها اگر مدول RR درون­برپوشا باشد. دوگان این مطلب به­نام هم­درون­برپوشایی توسط قربانی ارائه شده­است. R – مدول M هم­درون­برپوشا گفته­ می­شود هرگاه به ­ازای­ هر زیر­مدول سره N از M  همریختی غیرصفر یک ­به ­یکی از M/N  به M موجود باشد.

 

 

در این پایان­نامه مفهوم هم­درون­بر­پوشایی، قضایای مربوطه و دوگان­ آن تحقیق می­شود که برگرفته از مرجع ]3[ می­باشد.

 

 

1-2. تعاریف وقضایای مقدماتی

 

 

        در سراسر این پایان­نامه حلقه­ها شرکت­پذیر و یکدار می­باشند. (تمام مدول­ها مدول راست می باشند.) درابتدا یادآوری، سپس تعاریف اولیه و بعد قضایای مقدماتی به صورت نکته و لم بیان می­شود.

 

 

 

 

 

یادآوری

 

 

     فرض­کنید R یک حلقه باشد.R  – مدول M را ساده گویند اگر زیرمدول غیربدیهی نداشته باشد. مدول M نیم­ساده نامیده ­می­شود اگر هر زیرمدولش یک جمعوند آن باشد.

 

 

     زیرمدول L از M اساسی ­نامیده ­می­شود و می­نویسیم ­Lvess M هرگاه به ­ازای هر  N £ M اگر L ∩ N = 0 ، آنگاه =0 N . به­طور معادل L vess M  اگر و تنها اگر به ­ازای­ هر عنصر ناصفر xÎM ، rÎR موجود باشد به­طوری­که  0 ¹ xrÎ L .

 

 

      زیرمدول K از M زاید ­نامیده­ می­شود و می­نویسیم K<< M ، ­هرگاه به ­ازای هر  N £ M  اگرK + N = M   آنگاه = M  N.

 

 

      فرض کنید M  یک R- مدول راست باشد، X زیرمجموعه­ای از M و Y هم زیرمجموعه­ای از R ، پوچساز راست X در R  با rR (X) و پوچسازچپ Y در  M با lM (Y)  نمایش داده­  می­شود و تعریف می­کنیم :

 

 

rR (X) = { r Î R : X r = 0 }            lM (Y) ={ m Î M : mY = 0 }

 

 

همچنین برای S- مدول چپ N ، rN (Z) وlS (W)  به­طور مشابه برای هر Z Í S و هر

 

 

W Í N به صورت زیر تعریف می­شود :

 

 

r N  (Z) ={ n Î N : Z n = 0 }           l S (W) = { s Î S : sW = 0 }

 

 

  اگر  X = {a}، آنگاه پوچساز راست آن با  rR (a )  نشان داده­ می­شود و داریم :  

 

 

 rR (a)= rR (X) و نیز   lR (a)= lR (X).

 

 

با استفاده از قضیه 2-15 از مرجع [1] نتایج زیر را داریم :

 

 

اگر A و B دو زیرمجموعه R – مدول راست M  باشند و AÍ B آنگاه rR (B) Í rR (A) . بوضوح Í lM (rR (A)) A و می­توان نتیجه گرفت (A))) Í rR (A)  rR (lM (rR . از سوی دیگر با قرار دادن  C= rR (A)درC Í lM (rR ©) (به­ازای هرC Í R) داریم :

 

 

 rR (A) Í rR(lM (rR (A)))پس (A))) Í rR (A)  rR (lM (rR ؛

 

 

در نتیجه(A))) = rR (A)  rR (lM (rR .

 

 

 به طریق مشابه اگر I و J دو زیرمجموعه R باشند و I Í J ، آنگاه lM (J) Í lM (I)  . بوضوح

 

 

I Í rR (lM (I)) و می­توان نتیجه گرفت :  lM (rR (lM (I)))=lM (I) .

 

 

       اگرM یک R -مدول و U یک کلاس از R – مدول­ها باشدTr (M ,U ) و Rej (M, U ) به­ صورت زیر تعریف می­شوند که زیرمدول­هایی از M می­باشند.

 

 

 

 

Tr (M ,U )=å { Im f | f : ua →  M  ,   uaÎ U برای برخی }

 

 

Rej (M, U )=∩ {ker f | f : M →  ua  ,    uaÎU  برای برخی }

 

 

اگر S مجموعه تمام R – مدول­های راست ساده باشد، به ­ازای هر R – مدول M،Soc (MR)    بزرگترین زیرمدول نیم­ساده M است و با توجه به بخش 9 از مرجع [1]  به صورت زیر تعریف می­شود :

 

 

Soc(MR) = Tr (M ,S) = å {K | است M یک زیرمدول ساده از K }

 

 

        = ∩ { L | L vess M }.

 

 

همچنین  R –  مدول M نیم­ساده است اگر و تنها اگر  soc(MR) = MR .

 

 

ضمناً به سادگی دیده­ می­شود R –  مدول M نیم­ساده است اگر و تنها اگر زیرمدول اساسی غیر بدیهی نداشته ­باشد.

 

 

R      – مدول M پروژکتیو نامیده ­می­­شود هرگاه به ­ازای هر نمودار از R- همریختی­ها و  R- مدول­ها به صورت زیرکه سطر آن دقیق باشد ، R- همر­یختی→ A    M موجود باشد به­طوری­که نمودار زیر جابجایی باشد.

 

 

1-2-1. R –  مدول پروژکتیو M

 

 

یا به­طور معادل اگر هر دنباله دقیق کوتاه به صورت A→ B→ M → 0 0 →  شکافته شود ، آنگاه M پروژکتیو است.

 

 

R     – مدول M انژکتیو نامیده­ می­­شود هرگاه به­ ازای هر نمودار از R- همریختی­ها  و R- مدول­ها به صورت زیرکه سطر آن دقیق باشد، R – همر­یختی→  M   B موجود باشد به­طوری­که نمودار جابجایی باشد.  

 

 

1-2-2. R –  مدول انژکتیو M

 

 

همچنین R – مدول M انژکتیو است هرگاه به ازای هرایده­آل راست I از R ، هر همریختی

 

 

f : I→ M  را بتوان از R به M گسترش داد. (لم بئر)

 

 

1-2-3. R –  مدول انژکتیوM  (لم بئر)

 

 

تعاریف و قضایای زیر برای حلقه­ها و مدول­های راست بیان می­شود و به­طور مشابه برای مدول­های چپ نیز برقرار است.

 

 

تعریف 1-2-1. حلقه R، خود- انژکتیو راست نامیده­ می­شود، هرگاه RR انژکتیو باشد.

 

 

تعریف 1-2-2. حلقه R، حلقه انژکتیو اصلی راست یا به ­اختصار P- انژکتیو راست نامیده­ می­شود، هرگاه به ­ازای هر aÎR  هر R – همریختی f :aR→ RR    را بتوان به R– همریختی

 

 

:RR→  RR     گسترش داد .

 

 

تعریف1-2-3 . مجموعه عناصر منفرد R- مدول راست M  را با Z(MR )  نشان می­دهیم  و تعریف می­کنیم :

 

 

Z(MR ) = {mÎM |  rR (m) vess RR  }  £ M .

 

 

تعریف1-2-4 . R – مدولM، نامنفرد نامیده ­می­شود هرگاه Z(MR ) = 0  و نیز منفرد نامیده می­شود هرگاه  Z(MR ) = M .

 

 

تعریف1-2-5 . زیرمدول N ازR – مدول M ، کاملاً پایا نامیده ­می­شود هرگاه به ­ازای­ هر

 

 

ÎEnd (MR )  f   داشته­ باشیم f(N) Í N  . 

 

 

تعریف1-2-6 . یک حلقه را حلقه دو راست(right duo)گویند، هرگاه هر ایده­آل راست آن

 

 

دو طرفه باشد. به­طور مشابه حلقه دو چپ تعریف ­می­شود.

 

 

همچنین اگر  R یک حلقه دو چپ باشد وyÎ R   آنگاه  yR Í Ry ،  از آنجا که Ry دو طرفه است به ­ازای هر Î R  r،yrÎ Ry   و در نتیجه yR Í Ry .

 

 

تعریف1-2-7. عنصر aÎR ، منظم چپ نامیده­ می­شود هرگاه= 0  lR (a). به­طور مشابه عنصرbÎR ، منظم راست است هرگاه= 0  rR (b) .  

 

 

تعریف1-2-8 .حلقه R ، کاهشی است هرگاه عنصر پوچ­توان غیرصفر نداشته ­باشد.

 

 

تعریف1-2-9. حلقه R ، برگشت­پذیر (reversible)نامیده­ می­شود هرگاه به­ ازای هر a,bÎ R  ­ اگر= 0  ab  آنگاه ba = 0  .

 

 

تعریف1-2-10. ایده­آل سره P  از حلقه R نیم­اول نامیده ­می­شود هرگاه به ازای ­هرایده­آل  IازR   اگرI 2 Í P ، آنگاه Í P  I .

 

 

تعریف1-2-11. حلقهR  نیم­اول­ گفته ­می­شود، هرگاه صفر یک ایده­آل ­نیم­اول باشد.

 

 

تعریف1-2-12. فرض کنید R یک حلقه باشد. رسته تمام R – مدول­های راست را با MR  و رسته تمام R – مدول­های چپ را با  RM  نشان می­دهند.

 

 

تعریف1-2-13. فرض کنید R یک حلقه و a یک درون­ریختی از  R باشد ، حلقه R[x, a] حلقه چندجمله­ای ­اریب نامیده ­می­شود هرگاه شامل­تمام چند جمله­ای­های چپ با متغیر x به ­صورت  xi باشد جایی­که ri ÎR ، به­طوری­که به­ازای­ هر اسکالرrÎR  ضرب با عمل

 

 

r= a®.x  x تعریف شود.

 

 

تعریف1-2-14. R- مدولM را فشرده­پذیر گویند هرگاه به­ازای هر £ M   Nیک تکریختی از

 

 

M  بهN  موجود باشد.

 

 

      در زیر دو مفهوم تولید کردن و مولد ، و دوگان آن هم-­تولید کردن و هم-­مولد  بیان­ می­شود.

 

 

تعریف1-2-15. فرض کنیدU   یک کلاس از R – مدول­ها باشد .گوییم مدول M توسط U ( به طور متناهی ) تولید می­شود (U  ، M را ( به­ طور­ متناهی ) تولید می­کند)  اگر یک مجموعه اندیس­شده (متناهی)  (Ua)aÎJ  در U  و همریختی پوشای ÅJ  Ua →   M →   0  موجود باشد.

 

 

اگر= {U}  U ، آنگاه گوییم U ، M را تولید می­کند هرگاه  مجموعه اندیس J  و همریختی پوشای M →  f  : U (J)  موجود باشد.

جائیکه   ها پارامترهای مقیاس و  ها پارامترهای مکان می باشند. فرض کنید از کل  جامعه ،  جامعه مربوط به گروه تیمار و  جامعه مربوط به گروه کنترل باشند . در این فصل به بررسی کاربرد توزیع نمایی دوپارامتری، تاریخچه، نتایج موردنیاز، نمونه گیری دومرحله ای وآزمون نمایی بودن ونابرابری پارامترهای مقیاس به همراه مفاهیم اولیه می پردازیم.

 

 

1-1- کاربرد توزیع نمایی

 

 

توزیع نمایی دارای کاربردهای متعددی در زمینه های آزمایشگاهی شیمی ، داروسازی و کشاورزی می باشد که در زیر به چند نمونه از آن ها اشاره می کنیم :

 

 

1-در قابلیت اعتماد پارامتر مکان توزیع نمایی دوپارامتری به عنوان زمان گارانتی قطعه الکتریکی و پارامتر مقیاس به عنوان متوسط طول عمر استفاده می شود.

 

 

2-در نظریه صف ، توزیع نمایی برای زمان بین مراجعه کنندگان استفاده می شود .

 

 

3-در مطالعات زیست شناسی پارامتر مکان ، دوره پنهان بیماری و پارامتر مقیاس مدت زمان بیماری علاوه بر مدت زمان پنهان بیماری نامیده می شود.

 

 

1-2-تاریخچه

 

 

  در سال  روش مقایسه چندگانه با کنترل تحت نابرابری را برای حالتی که در آن  پارامتر مقیاس نامعلوم و نابرابر باشندرا پیشنهاد دادند.  وهمکاران در سال  روش مقایسه چندگانه با کنترل را برای حالتی که  پارامتر مقیاس با هم برابر باشند یعنی  پیشنهاد دادند.برای مقایسه چندین پارامترمکان توزیع نمایی با بیش از یک کنترل، با فرض برابری پارامترهای مقیاس،  در سال  روش هایی برای تشکیل فواصل اطمینان یک طرفه و دوطرفه را ارائه دادند.

 

 

1-3-نتایج مورد نیاز

 

 

در ادامه نتایج و مباحثی که در ادامه پایان نامه مورد نیاز می باشد را مورد بررسی قرار
می دهیم .

 

 

قضیه(1-1)

 

 

 اگر  یک نمونه تصادفی  تایی از جامعه نمایی دوپارامتری با پارامتر مکان  و پارامتر مقیاس

 

 

 باشد در این صورت داریم :

 

 

الف :  دارای توزیع کای اسکور با  درجه آزادی است .

 

 

ب :  دارای توزیع نمایی استاندارد می باشد.

 

 

پ :  از یکدیگر مستقل هستند.

 

 

ج :   دارای توزیع  با  درجه آزادی است.

 

 

جائیکه :

 

 

اثبات :

 

 

ابتدا با استفاده از روش تابع توزیع نشان می دهیم که  (کوچکترین آماره

 

 

ترتیبی) دارای توزیع نمایی دوپارامتری  می باشد.

 

 

ابتدا تابع توزیع متغیر تصادفی  را بدست می آوریم.

 

 

     بنا به مستقل و هم توزیع بودن  داریم.

 

 

با مشتق گیری از  نسبت به  داریم :

 

 

بنابراین :

 

 

درنتیجه :

 

 

در این قسمت توزیع  را بدست می آوریم .

 

 

از قبل می دانیم که اگر  یک نمونه تصادفی تایی از توزیع نمایی دوپارامتری  باشد 

 

 

آن گاه متغیرهای تصادفی  دارای توزیع نمایی  می باشند . داریم :

 

 

برای پیداکردن توزیع  ابتدا توزیع ها را بدست می آوریم.اگر  یک نمونه تصادفی تایی از توزیع  جاییکه  باشد،آن گاه داریم :

 

 

برای اثبات رابطه فوق (رجوع شود به فصل اول پارسیان قسمت (ط))

 

 

فرض کنید  آماره های ترتیبی نمونه تصادفی  باشند. چگالی آماره های ترتیبی  به صورت زیر است .

 

 

نشان می دهیم متغیرهای تصادفی

 

 

مستقل و هم توزیع با توزیع  می باشند.

 

 

ژاکوبین تبدیل فوق برابر است با:

 

 

و به سادگی داریم :

 

 

پس

 

 

با توجه به اینکه حدود  ها به یکدیگر بستگی ندارد و تابع چگالی توأم آنها به صورت حاصل ضرب  تابع

 

 

چگالی نمایی با پارامتر  در آمده است ، بنابراین  ها از یکدیگر مستقل و هم توزیع ( با توزیع     )

 

 

می باشند .

 

 

به سادگی داریم :

 

 

با توجه به مطلب فوق

 

 

ویا

 

 

در نتیجه :

 

 

بنابراین :

 

 

در نتیجه توزیع  به صورت زیر خواهد بود .

 

 

برای اثبات قسمت (ب) داریم :

 

 

با استفاده از روش تابع توزیع داریم :

 

 

 

 

 جائیکه :

 

 

با استفاده از روابط بین توزیع ها داریم :

 

 

پس:

 

 

یعنی wدارای توزیع نمایی استاندارد می باشد.

 

 

برای اثبات قسمت (پ) داریم :

 

 

در قسمت های قبل نشان دادیم که برای یک  ثابت  دارای توزیع کای اسکور با  درجه

 

 

آزادی است پس یک آماره فرعی می باشد که توزیع آن به پارامتر مجهول بستگی ندارد . همچنین برای  ثابت

 

 

می توان نشان داد که   یک آماره بسنده کامل برای  می باشد . پس برای یک  ثابت   از

 

 

 (طبق قضیه باسو) مستقل می باشند . حال چون  دلخواه می باشد پس می توان گفت

 

 

  از  نیز مستقل می باشد .

 

 

برای اثبات قسمت (ج) داریم :

 

 

در اینجا صورت و مخرج عبارت  را بر  تقسیم می کنیم :

 

 

در قسمت های قبل نشان دادیم که  و   طبق قضیه باسو از یکدیگر مستقل می باشد و همچنین

 

 

 

 

 

و

 

 

 در نتیجه :

 

 

فرض کنید  دو متغییر تصادفی و  دو مقدار ثابت مثبت باشند، آنگاه :

 

 

 اثبات :

 

 

فرض کنید  باشد. برای اثبات لِمِ (1-1) از روش عضو گیری استفاده می کنیم.  فرض کنید که

 

 

عضوی از ناحیه ی  باشد، ثابت می کنیم که این  نقطه عضوی از    ناحیه ی  است.

 

 

اگر داشته باشیم  ، آنگاه به راحتی می توان به نتایج زیر رسید :

 

 

می دانیم که  هستند. اکنون دو حالت مختلف را در نظر می گیریم :

 

 

حالت اول  :

 

 

با استفاده از رابطه (1-1) داریم :

 

 

از طرفی با توجه به این که  است و در این حالت  می باشد، بنابراین داریم :

 

 

در نتیجه داریم :

 

 

بنابراین به راحتی نتیجه می گیریم :

 

 

حالت دوم :

 

 

می دانیم که در این حالت  است . حال اگر  باشد، با توجه به این که در این حالت

 

 

 است و رابطه ی (1-1) نتیجه می گیریم :

 

 

بنابراین داریم :

 

 

و در نتیجه :

 

 

پس در حالتی که  است، ثابت کردیم که :

 

 

حال اگر در حالت  ، فرض کنیم که  باشد ، در این صورت با توجه به این که در رابطه ی (1–1)

 

 

داریم  است می توان به نتایج زیر رسید :

 

 

بنابراین داریم :

 

 

و در نتیجه :

 

 

پس در حالتی که  است نیز ثابت کردیم که :

 

 

بنابراین برای هر دو حالت  و در حالتی که  است ، در اینجا اثبات کامل می شود. برای

 

 

حالتی که  است ، اثبات به طور مشابه به دست می آید .

 

 

نامساوی بانفررونی :

 

 

فرض کنید ،  تا پیشامد  باشند آن گاه داریم :

 

 

Halperin و همکاران در سال (1955) روش بانفرونی را در حالت نمونه گیری دو مرحله ای به صورت زیر بیان کردند

 

 

جائیکه  ها نشان دهنده مکمل مجموعه  می باشند.

 

 

1-4-نمونه گیری دومرحله ای از جامعه ای با توزیع نمایی دو پارامتری:

 

 

در نمونه گیری دو مرحله ای از جامعه ای باتوزیع نمایی دو پارامتری ، نخست  نمونه تایی  از جامعه انتخاب می شود سپس با محاسبه  برای جامعه عبارت زیر محاسبه می شود

 

 

که  موجود در رابطه  یک مقدار مثبت دلخواه  می باشد که جهت کنترل طول فاصله اطمینان استفاده

 

 

می شود و  نشان دهنده بزرگترین عدد صحیح کوچکتر یا مساوی با می باشد. 

 

 

جائیکه :

 

 

در نمونه گیری دو مرحله ای در صورتی که  باشد به مشاهدات اولیه ، مشاهده های 

 

 

 اضافه می شود ودر کل مشاهدات به صورت زیر حاصل می شوند

 

 

فرض کنید :

 

 

قضیه (1-2)

 

 

در نمونه گیری دومرحله ای با  تعریف شده در  و  در (1.3) داریم :

 

 

اگر  یک نمونه تصادفی  تایی از جامعه نمایی دوپارامتری باشد در این صورت داریم :

 

 

الف)  دارای توزیع نمایی استاندارد است .

 

 

ب)  از هم مستقل هستند.

 1 ـ2ـ اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

   اهمیت پژوهش و تحقیق بر هیچ­کس پوشیده­نیست و همگان در این نکته اتفاق­نظر دارند که برای پیشرفت در علم و کشف حقایق در هر زمینه­ای، تحقیق امری ضروری است؛ به­گونه­ای که نمی­توان انتهایی برای نیاز به­مطالعه متصور­شد. در حوزة متون مانوی نیز، تحقیقات بسیاری انجام ­شده که در زمینة ترجمه متون و اشعار مانوی، بررسی ساختار دستور زبان در نوشته­های مانوی، ریشه­شناسی و همچنین مطالعاتی در مورد ویژگی­های شعر مانوی مانند بررسی وزن اشعار بوده­است. در مورد مانی و عقاید او نیز کتابهای ارزشمند زیادی توسط نویسندگان و دانشمندان ایرانی و غیر­ایرانی نوشته­شده­است. اما در بررسی این آثار به­شیوة ادبی، به­گونه­ای که هدف این پایان­نامه است، یعنی  بررسی آرایه­های ادبی کار چندانی انجام­نگرفته­است. شاید این تحقیق نگاهی نو به­این آثار باشد.

 

 

 

 

 

1ـ3ـ هدف تحقیق

 

 

هدف این تحقیق، بررسی ادبی آثار مانوی است؛ مقوله­ای که شاید کمتر به­آن توجه­شده­باشد. زیرا از جنبه­های دیگر همچون ترجمه، تجزیه­و­تحلیل ساخت دستور زبان و ریشه­شناسی بررسی­های بسیاری انجام­شده و کتاب­های بارزی در هر کدام از این زمینه­ها نوشته­شده­اند. اما می­توان­گفت خلأ تحقیق از جنبه ادبی این متون احساس می­شود که هدف این پایان­نامه، به­نوعی پر­کردن این خلأ است.

 

 

1ـ4ـ پیشینة تحقیق

 

 

 مطالعات مانوی از نیمة دوم قرن شانزدهم آغاز­شدند؛ زمانیکه مدافعان کلیسای کاتولیک به­مارتین­لوتر و عقاید او حمله­کردند و  “عقاید جدید او” را حیات دوباره انحرافات مانی نامیدند. این حملات بی­پاسخ نماندند و در سال 1578 نخستین مطالعه مانوی شکل­گرفت. نویسنده­ای به­نام سیراكوس اسپانبرگ “Cyriacus Spangenberg”  اتهامات وارده به­مارتین­لوتر را مبنی بر اینکه او انحرافات مانی را رواج­می­دهد، رد­کرد. او تلاش­کرد ثابت­کند که عقاید این دو نفر هیچ نقطه­اشتراکی با­هم ندارند. این اختلافات تا مدت­ها ادامه داشتند و جالب به­نظر می­رسیدند زیرا باعث جمع­آوری و انتشار یادداشت­های پراکنده در مورد مانی و مانویت در نوشته­های یونانی و لاتین می­شدند. این شیوه در طول قرن هفدهم نیز ادامه­یافت.

 

 

 مری­بویس متون مهمی را در مقاله­ای به­نام “چند سرود ابجدی پارتی” چاپ­کرد و در سال 1954 کتاب “سری سرودهای مانوی به پارتی” را منتشر­نمود.

 

 

 

 

ترجمه آلمانی تمام سرودهای ایرانی و ترکی توسط هانس­یواخیم­كلیم­كانت “H.-J.Klim Keit” در 1989 و نسخه تصحیح­شده آن در 1993 چاپ­شد. رونوشت و ویرایش بخشی از ” سرودهای مانوی” توسط زوندرمان در 1990 چاپ­شد و مجموعه متون آن، سال­ها بعد درسال 2000 به چاپ­رسید. سرودهای جدلی مانوی در 1997 توسط شروو منتشر­شدند.

 

 

در میان نویسندگان ایرانی می­توان به­ابوالقاسم اسماعیل­پور اشاره­کرد. ایشان کتاب­های “سرودهای روشنایی” را در سال 1385 و “ادبیات گنوسی” را در سال نوشت. کتاب سرودهای روشنایی دربردارنده متون و شعرهای مانوی است. “نوشته های مانی و مانویان” اثر ایرج وامقی به­سال1378، شامل ترجمة متون است و در پاورقی تا حد زیادی به­نمادهای به­کار­رفته در متون و اشعار مانوی می­پردازد. فصل دوم کتاب “شعر در ایران پیش از اسلام” نوشتة محسن ابوالقاسمی در سال 1374 به­شعر در ایران میانه، اشعار جامعه مانوی و قالب­های شعری می­پردازد.

 

 

1ـ5ـ روش تحقیق

 

 

  شیوة تحقیق در این پایان­نامه به­صورت کتابخانه­ای بوده که با مطالعه کتاب­ها و مقالات علمی مرتبط و نوشتن آنها به­صورت برگیزه بوده­است. همچنین از سایت­های معتبر، در­جای خود استفاده­شده­است.

 

 

1ـ6ـ سؤالات تحقیق

 

 

 چرا مانویان از صنایع ادبی در متون و اشعار خود استفاده می­کردند؟

 

 

2-   آیا اشعار مانویان از نظر ظاهری به­شعر امروزی شباهت دارند یامتفاوت هستند؟

 

 

 1ـ7ـ فرضیات تحقیق

 

 

 به­نظر می­رسد که استفاده از آرایه­های معنوی برای ارتباط بیشتر با مخاطبان بوده­است.

 

 

 

• به­نظر می­رسد ظاهر اشعار مانوی با اشعار امروزی متفاوت باشد.

سال­های 57–1340 دوره­ی به نتیجه رسیدن ادبیاتی است که با تفکرات مشروطه­خواهی آغاز شد. این دوره برآیند تجربیات تمام ادوار داستان نویسی ایران است؛ کوشش­های نویسندگان پیشین ثمر می­دهد؛ نیروهای جدیدی در ادبیات به کار می­افتند و پیدایی گرایش­های گوناگون ادبی این دوره را به پربارترین دوره­ی ادبی معاصر تبدیل می­کنند. در این دوره نیز داستان­نویسانی چون ابراهیم گلستان به پرداخت خلاق خاطرات و سیمین دانشور به جستجو در تاریخ سانسور شده­ی معاصر می­پردازند. (رک: میرعابدینی، 1166:1377تا1167).

 

 

در سال­های پس از انقلاب اسلامی، با فروریزی نظام پیشین و تحولات جهانی در ادبیات، دوره­ی جدیدی به وجود می­آید که قسمتی از آن بر ارزش­های دینی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بخشی از آن نیز به موضوعات انسانی و پرسش و پرسش انگیزی پرداخته­اند. انقلاب اسلامی با تمام جنبه­های خود در آثار داستان­نویسان نمود پیدا کرد و «با تصفیه­های سیاسی، نابسامانی­های شگرف اجتماعی­اش، جنگ و خیل کشتگان، نویسندگان را با موضوعات و مضامین جدید آشنا ساخت. در آغاز، اغلب نویسندگان شناخته شده، اهداف نخستین خود را شامل مبارزه با بی­عدالتی­های رژیم پیشین، تلاش برای آزادی بیان و عقیده و نیز مطبوعات، تعقیب نمودند. در سال­های ابتدائی پس از انقلاب، داستان کوتاه نوین در ایران، از پیشرفت قابل توجهی برخوردار بود» (یاوری، 103:1388). داستان­هایی که موضوع آنها انقلاب است، آشفتگی­های اجتماعی پیش و پس از آن را به خوبی نشان می­دهند. چنین فضای پر التهابی داستان­نویس را نیز به وقایع نگاری و گزارش سوق می دهد.

 

 

 « بیش­تر آثار داستانی این دوره حتی از نظر اعتراض و افشاگری نیز عقب مانده­تر از خبرها و گزارش­های روزنامه­ها هستند…زیرا به خاطر نیات آموزشی­شان ساده و تصنعی، به خاطر حمایت سیاسی­شان گاهی عوام فریبانه و احساساتی و به خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه­ای­شان می­تواند بسیار تعصب آمیز و غریب باشد» (میرعابدینی،798:1377 و 799).

 

 

 در این دوره قصه­گویی سنتی، روشی مناسب در اشاعه­ی اندیشه­های مذهبی و عقاید دینی تشخیص داده­­ شد. این روند جدید موجبات تکامل یا کسب تمایزات هنری را دربرنداشت. بیش­تر این قصه­های اسلامی به طور شتاب­زده سرهم­بندی، سرشار از تکرار مکررات؛ ولی بی­بضاعت از هرگونه صناعت بودند…{بنابراین} در

 

 

کسب مقبولیت عام و حتی برآورده ساختن انتظارات حامیان خود ناکام ماندند (رک: یاوری،104:1388).

 

 

«بیش­تر داستان­نویسان دوره­ی انقلاب، نتوانسته­اند دست کم به طور موقت و تنها در متن ادبی خود، جانب­داری از کاراکتر خویش و نیز موضوع اثر خود را فراموش کنند. بیش­تر داستان­های پدید آمده در دوره­ی انقلاب، در حد خاطره و گزارش باقی مانده است»(میرعابدینی،889:1383)

 

 

 فرشته­ مولوی، ویژ­گی­های این­دوره را از لحاظ وضعیت نشر و کتاب­خوانی، چنین گزارش می­دهد: 

 

 

«وسع کتاب­خوانی و گسترش کمی و کیفی گروه کتاب­خوانان که پیامد طبیعی عطش دوره­ی محرومیت و خفقان بود، رشد جهشی تولید کتاب، رونق شگفت انگیز بازار کتاب و عقب ماندن سرعت مطالعه از سرعت خرید کتاب، افزایش تیراژ، تنوع چشم­گیر موضوعی و افزایش کتاب­های علوم اجتماعی و سیاسی، افزایش ناشر و کتاب­فروش به تبع افزایش خواننده­ی مؤلف و مترجم»(مولوی، 35:1368).

1-3-هدف تحقیق…………………………………………………………………. 6

 

 

1-4-روش تحقیق…………………………………………………………………. 7

 

 

 

 

 

فصل دوم:پیشینه تحقیق

 

 

2-1- پیشینه تحقیق………………………………………………………………. 9

 

 

 

 

 

فصل سوم: حرف‌نویسی ، آوانویسی و ترجمه

 

 

3-1-حرف‌نویسی………………………………………………………………….. 13

 

 

3-2-آوانویسی……………………………………………………………………… 17

 

 

3-3-ترجمه……………………………………………………………………….. 20

 

 

 

 

 

فصل چهارم:ریشه‌شناختی واژگان

 

 

ریشه‌شناختی واژگان……………………………………………………………….. 25

 

 

 

 

 

فصل پنجم :نتیجه‌گیری

 

 

نتیجه‌گیری………………………………………………………………………… 94

 

 

منابع ……………………………………………………………………………… 96

 

 

كلیات

 

 

زبان‌هایی كه در ایران از قدیم‌­ترین روزگاران تاكنون متداول بوده‌اند از نظر ویژگی‌های زبانی، وجوه مشتركی دارند. این مجموعه زبان­­ها را اصطلاحاً گروه زبان­های ایرانی می­نامند. از نظر تاریخی زبان­های ایرانی به سه دسته تقسیم می­شوند: زبان­های دوره باستان، دوره میانه و دوره نو. در سال 331 قبل از میلاد، داریوش سوم- شاهنشاه هخامنشی- به قتل رسید. با قتل او دوره جدیدی برای زبان‌های ایرانی آغاز شد كه تا سال 867 م. برابر با 254ﻫـ. ق. (سالی كه یعقوب لیث صفاری به سلطنت رسید و زبان فارسی، زبان رسمی دولت ایران شد.) ادامه یافت. این دوره برای زبان‌های ایرانی دوره میانه است.

 

 

فارسی میانه زبانی ایرانی است كه از فارسی باستان پدید آمده است و فارسی نو دنباله آن است. آغاز فارسی میانه به زمان پس از فروپاشی شاهنشاهی هخامنشی و پایانش به كهن­ترین شواهد فارسی نو باز می­گردد. بر این اساس دوران طولانی­ای از سده سوم پیش از میلاد تا سده‌های هشتم و نهم میلادی، مدت زمانی است كه در آن فارسی میانه زبانی زنده بوده است. اما به عنوان زبان مرده مذهبی تا سده­های نهم و دهم میلادی به وسیله زردشتیان ایران به كار گرفته شد و حتی تا سده سیزدهم میلادی مانویان واحه ترفان تركستان چین نیز آن را به كار برده‌اند. پارسیان هند نیز با میراث ادبی فارسی میانه خود تا حدی آشنایی داشتند تا اینكه در سده هجدهم میلادی دانشمندان اروپایی به بررسی و شناخت علمی این زبان نایل شدند(اشمیت، 1382: 223).

 

 

زبان‌های دوره میانه را به دو گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی و میانه شرقی تقسیم می‌كنند. از گروه زبان‌های ایرانی میانه غربی از دو زبان آثار عمده­ای در دست است: زبان پارتی (یاپهلوانیگ یا پهلوی اشكانی) و فارسی میانه یا پهلوی. این مجموعه به فعالیت در حوزه فارسی میانه یا پهلوی می­پردازد. زبان فارسی میانه یا پهلوی زبان جنوب و جنوب غربی ایران بوده و زبان رسمی در دوره ساسانیان به شمار می­رفته است. در دوران ساسانی كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی نوشته شد كه البته بسیاری از آنها در رویدادهای مربوط به جنگ‌های ایران و روم و ایران و عرب از میان رفت، ولی بسیاری از این‌ها در دوران پس از اسلام مجدداً به الفبای زند بازنویسی شد. این فرایند بازنویسی به‌دست موبدان و دستوران زردشتی انجام می‌شد تا از گزند و آسیب مصون بمانند، در همان زمان بسیاری از آن نوشته‌ها به­دست ایرانیان نو مسلمان به عربی بازگردانده شد تا مجموعه فرهنگی ایرانیان باستان هم وارد اسلام گردد و هم از خاموشی آن جلوگیری شود. از این دست كتاب‌ها می‌توان به آثار با ارزشی مانند دینكرد، بندهشن و گجستك ابالیش و همچنین شكند گمانیك ویچار اشاره نمود. همچنین در دوره ساسانی كتاب‌های اوستا به زبان پهلوی (از اوستایی) ترجمه شد تا همه مردم بتوانند از آن بهره­مند شوند و آن را بخوانند. از این رو كتاب‌های بسیاری به زبان پهلوی از روی اوستا نوشته شد و همه اینها بر غنا و ارزش ادبی زبان و ادبیات پهلوی افزود.

 

 

 پهلوی منسوب به پهلَو است و این واژه از صورت ایران باستان پَرثََوَه آمده­است (آموزگار، تفضلی، 1382: 13). در این زبان پرثوه نام سرزمین و قومی است كه در زمان هخامنشیان معروف بوده است، همان سرزمینی كه امروز خراسان نامیده می‌شود و در شمال و شمال شرقی ایران قرار دارد. تبدیل پَرثَوَه به پهلَو نتیجه قانون‌های آوا­شناسی است كه در این سرزمین حكمفرما است (تاوادیا، 1348: 1). از آنجا كه این زبان به ایالت فارس تعلق داشته است و نیز به علت اینكه از نظر ساختمان زبانی در مرحله­ای میان فارسی باستان و فارسی نو (دری) قرار دارد، محققان جدید آنرا “فارسی میانه” نامیده‌اند. اصطلاح پهلوی (فهلوی در متون عربی) را كه در اصل به معنی “پارتی” است، نویسندگان دوره اسلامی برای تمایز این زبان از فارسی نو به كار برده‌اند.

 

 

 آثاری كه به زبان پهلوی تألیف شده، بیشتر آثار دینی زردشتی است. حتی چند رساله كوچك كه معمولاً آنها را در زمره آثار غیر دینی به شمار می‌آورند نیز جنبه دینی دارد. آثار ادبی صرف، چه منثور و چه منظوم از میان رفته است، ولی ترجمه عربی و فارسی بعضی از آنها در دست است. البته این نوع ترجمه‌ها عیناً برگردان صورت اصلی نیستند، بلكه در تحریرها و روایات گوناگون دچار تغییرات فراوان شده‌اند. مطالب بعضی از این آثار نیز در كتاب‌های ادبی فارسی آمده است و به صورت‌های گوناگون جلوه‌گر شده است، مانند روایات منقول در شاهنامه. در واقع باید گفت كه ادبیات پهلوی در در این گونه آثار فارسی ادامه یافته و منعكس شده است. آثار ادبی پهلوی به سبب اهمیتی كه سنت شفاهی در ایران پیش از اسلام داشته، غالباً به كتابت در نیامده و آنچه به صورت مكتوب مانده، در دوران اسلامی به

 سبب تحول زبان پهلوی به فارسی و نیز جنگ‌ها و ستیزها نابود گردید. آثار دینی پهلوی نیز دستخوش آسیب فراوان شده است. بیشتر این آثار در قرن سوم و چهارم هجری هنگامی تألیف نهایی یافت كه دین زردشت دیگر دین رسمی ایران نبود و موبدان از حمایت بی‌دریغ دولت برخوردار نبودند. با این همه آنچه باقی مانده برای شناخت دین زردشتی و جهان‌بینی ایرانیان باستان منابع گرانبهایی به شمار می‌روند.

 

 

  ترجمه و تفسیرهای پهلوی بر اساس اوستای مدون و مكتوب ساسانی فراهم آمده است كه آن را اصطلاحاً “زند” می‌نامند،كه معنی اصلی آن احتمالاً “توضیح و تفسیر” است. (تفضلی، 1376: 11-2 و 113-5). الفبایی كه آثار بازمانده از زبان‌های ایرانی میانه غربی بدان‌ها نوشته شده است، از الفبای آرامی گرفته شده است. پس از تدوین اوستا و ترجمه آن به پهلوی تألیفات متعددی در موضوعات گوناگون به زبان پهلوی انجام گرفته است كه تاریخ نهایی آنها سده‌های نخستین اسلامی است. یكی از این موضوعات آثار فلسفی- كلامی است. در این آثار افكار ایرانی غالباً با مطالب فلسفی مأخوذ از یونان تلفیق شده است كه ایرانیان از دوران هخامنشیان و بعد در دوره اشكانیان، در دوره هلنیسم، با آن آشنا بودند.

 

 

از جمله این آثار رساله گجستك ابالیش است كه در نخستین سال‌های سده سوم ﻫـ ق برابر با 9 م. نگارش یافته است. موضوع رساله مباحثه زردشتی مرتدی است به نام دادهرمز از اهالی استخر (كه بعداً به دلیل بی‌اعتنایی به مبانی و اعتقادات زردشتیان او را ابالیش خواندند)، با آذرفرنبغ فرخزادان، پیشوای زردشتیان در آن زمان و یكی از تدوین‌كنندگان دینكرد، در حضور مأمون خلیفه (198 تا 18 ﻫـ ق) و قاضی بزرگ، در بغداد درباره دین زردشتی. شرح این مناظره در این رساله گردآمده است و اطلاعات مربوط به ابالیش منحصراً مأخوذ از این رساله است. ابالیش، زردشتی مسلمان شده­ای كه در قرن 3 ﻫـ ق می‌زیسته و در نزد مامون، خلیفه عباسی و با حضور قاضی و وزیر اعظم او با آذر فرنبغ پسر فرخزاد كه پیشوای زردشتیان در آن زمان بوده، مناظره دینی كرده است.

 

 

آذرفرنبغ فرخزادان، پیشوای بزرگ دین زردشت، از جمله كسانی بود كه در زمان خلافت مامون، خلیفه عباسی، به فكر گردآوری و تدوین اصول دین زردشت افتاد. او كه شخصیت شناخته شده‌ای در تاریخ زردشتیان داشت، به عنوان موبدان موبد در فارس و دانشمند معتبر زردشتی مطرح بوده است و مجموعه روایاتی منسوب به وی و اندرزهایی از او در دست است و بی‌گمان این رساله از نوشته‌های وی می‌باشد.

 

 

 شرح مناظره در رساله­ كوچكی به زبان پهلوی به نام “گجستك ابالیش” به روایت زردشتیان نقل شده است و اطلاعات مربوط به ابالیش منحصراً مأخوذ از این رساله است. به علت ابهام الفبای پهلوی، صورت درست این نام شناخته شده نیست. از آنجا كه ابالیش با لقب گُجَستَك (ملعون) ذكر شده، باید این اسم نام وی پس از گرویدن به اسلام باشد و احتمالاً صورت صحیح آن عبدالله است كه تسمیه نو مسلمانان بدان معمول بوده است. درباره علت برگشتن او از دین زردشت اطلاع دقیقی در متن داده نشده است و تنها بهانه­ای برای آن ذكر گردیده است. تاوادیا در كتاب زبان و ادبیات پهلوی معتقد است كه نیامدن نام مانویان نشان می‌دهد كه مقصود از اصطلاح زننده زندیك در اینجا همان معنای معروف خود یعنی مانویان است. پس از این مناظره وی به نام تازه ابالیش، كه بی‌شك واژه ناسزا و دشنام است، خوانده شد. پرسش سوم از هفت پرسشی كه مطرح شد نیز می‌رساند كه وی یك مانوی بوده است. این پرسش نیز اشاره‌ای به آموزش و كیش مانی است؛ پادافراه، دادستانی‌ها و داوران باید برافتند (تاوادیا، 1348، 133). به نظر نگارنده این نظریه كه ابالیش مانوی بوده صحیح به نظر نمی‌رسد و طبق گفته رساله و مقاله تفضلی در این زمینه نظریه زردشتی بودن او دقیق‌تر می‌باشد.

 

 

روزی ابالیش گرسنه و تشنه به آتشگاهی رفت و درخواست كرد كه در مراسم “باج” كه از آیین‌های دینی زردشتی است و پس از اتمام آن شركت‌كنندگان در غذای دعا خوانده سهیم می‌شوند، شركت كند، اما ظاهراً روحانیون آتشكده كه وی را نمی‌شناختند و از مقام روحانی او آگاه نبودند، به او اجازه وارد شدن به آتشكده را ندادند. ابالیش آزرده خاطر از آنجا دور شد و در راه به مردی برخورد كه به وی گفت: چرا باید به دینی اعتقاد داشته باشی كه مردی چون تو را در مراسم “باج” راه ندهند. ابالیش با این سخنان از دین زردشتی روی گردانید و با همه دانایان زردشتی و یهودی و مسیحی فارس به مناظره دینی پرداخت و همه را مغلوب گردانید. سپس راهی بغداد و دربار مامون، خلیفه عباسی، شد. ابالیش در حضور مامون با آذر فرنبغ به مناظره پرداخت.

 

 

ابالیش هفت سوال مطرح ساخت و آذر فرنبغ به هریك از آنها پاسخ داد. این سؤالات مربوط به اصول عقاید زردشتی، مانند ثنویت (پرسش‌های 1، 2، 3)، آیین‌ها و مراسم دینی، مانند آداب تطهیر (پرسش‌های 4، 5، 6)، و بستن كستی (پرسش 7) است. آذر فرنبغ به تمام سؤالات پاسخ داد و بنا به روایت این رساله مورد پسند مامون قرار گرفت. سرانجام ابالیش از دربار رانده شد. چون این رساله را مؤلفی زردشتی نوشته، محكومیت ابالیش طبیعی به نظر می­آید. نگارنده نیز با این عقیده موافق است. از سؤالات مطرح شده توسط ابالیش چنین بر می‌آید كه او به خوبی از دین زردشت آگاه بوده و به احتمال قریب به یقین خود از بزرگان این دین بوده است، زیرا یك فرد معمولی زردشتی نمی‌تواند از چنین اطلاعاتی برخوردار بوده باشد. شیوه نگارش در این رساله به صورت سوال و جواب است. هفت سوال مطرح می‌شود كه به هر كدام پاسخی داده می‌شود. هر سؤال و جواب یك بند را شامل می‌شود و هر بند از بند دیگر با یك جمله تكراری آغازین جدا می‌گردد. این رساله به فارسی ترجمه شده است (تفضلی، 1376: 164-5).

 

 

سیر تحول تاریخی و بررسی ساختار واژگان در زبان فارسی میانه نیازمند به مطالعه و شناخت دقیق و درستی از ساختار زبان فارسی است. در جهت رسیدن به این مهم، این پژوهش آغاز شد تا با بررسی و تجزیه و تحلیل یكی از متون ارزشمند پهلوی، گامی در این جهت برداشته شود. متن رساله گجستك ابالیش با در بر داشتن موضوعات فلسفی از جمله اصول و عقاید زردشتی، همچنین آیین‌ها و مراسم دینی زردشت، می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار خواننده قرار دهد.

 

 

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

 

 پایبندی ایرانیان به حفظ سنت ادبیات شفاهی و نیز جنگ‌ها و تعصبات دینی و فرهنگی و تغییر خط و زبان و بسیاری عوامل دیگر موجب نابودی گنجینه ادبی پرارزش ایران پیش از اسلام شده است، از این رو، آنچه از زبان‌های مختلف ایرانی به صورت مكتوب باقی مانده در برابر حجم گسترده ادبیات ایران باستان ناچیز است. در راستای حفظ این گنجینه كوچك اما با ارزش تحقیق و پژوهش ضروری به نظر می‌رسد. رساله مورد تحقیق به بحث پیرامون مسائل فلسفی و كلامی می‌پردازد. این رساله اصول عقاید زردشتی مانند ثنویت و آیین‌ها و مراسم دینی مانند آداب تطهیر را مورد بحث قرار می‌دهد. بررسی و بازخوانی این اثر تاریخی و دینی به خواننده كمك می‌كند تا نه تنها با پاره‌ای از موضوعات مرتبط با دین زردشت كه دین رسمی در دوران باستان ایران است آشنا شود، بلكه با مطالعه ریشه‌شناختی واژگان به سیر تحول ساختار كلمات از آغاز تا به امروز پی خواهد برد. به دلیل اهمیتی كه اینگونه آثار در شناساندن دین زردشت و اندرزها و دستورات اخلاقی بزرگان این دین دارند، و از طرفی با توجه به این نكته كه اصل پهلوی بسیاری از متون فلسفی از جمله شكند گمانیك وزار و پس دانش كامگ از میان رفته و این متن نیز تنها یك بار در دورانی بسیار كهن آوانویسی و ترجمه شده است و جزو محدود متن‌هایی است كه به بحث و بررسی این مقوله می‌پردازد، لذا بررسی این متن دارای اهمیت خاصی است.