موضوع: "بدون موضوع"
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 2
1-3- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-4- پیشینهی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………… 2
1-5- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………… 3
1-6- سؤالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………. 3
فصل دوم : در آمدی بر موضوع تحقیق
2-1- هنر و زیبایی ……………………………………………………………………………………………………………….. .5
2-2- مدرنیسم و پست مدرن …………………………………………………………………………………………………. ..6
2-3-جریان شناسی شعر معاصر…………………………………………………………………………………..19
2-4- زندگی نامه ی مختصر شاعران تحقیق …………………………………………………………………………… .26
فصل سوم : کارکرد آوایی
3-1-درآمدی بر کارکرد آوایی………………………………………………………………………………………………… 32
3-1-1- واج آرایی ………………………………………………………………………………………………………………. 32
3-1-2- آوردن حروف الفبا به شکل مجزا ………………………………………………………………….. 35
3-1-3-کاربرد حروف لاتین در بیت ……………………………………………………………………………………… 37
3-1-4- کاربرد واژگان لاتین به فارسی………………………………………………………………………………….. 38
3-1-5- تکرار یک واج در کلمه ……………………………………………………………………………………………. 40
3-1- 6-کاربرد کلمات تخصصی و نیمه تخصصی …………………………………………………………………….. 42
3-1-7- کاربرد واژگان قدیمی در شعر پست مدرن …………………………………………………………………. 44
3-1-8- کاربرد واژگان رکیک و بی ادبانه ………………………………………………………………………………. 45
3-1-9- کاربرد زنجیره وار کلمات …………………………………………………………………………………………. 47
3-1-10- فرایندهای واجی ………………………………………………………………………………………………….. 48
3-2-تکرار…………………………………………………………………………………………………………….52
فصل چهارم: کارکرد عاطفی
4-1-درآمدی بر کارکرد عاطفی……………………………………………………………………………………………… 55
4-1-1-عشق ………………………………………………………………………………………………………………………. 56
4-1-2- گریه ………………………………………………………………………………………………………………………. 63
4-1- 3-غم و اندوه ……………………………………………………………………………………………………………… 69
4-1-4- خسته…………………………………………………………………………………………………………………….. 73
4-1-5- درد ………………………………………………………………………………………………………………………. 77
4-1-6- ناامیدی و بدبینی ……………………………………………………………………………………………………. 82
4-1-7- انتظار ……………………………………………………………………………………………………………………… 87
4-1-8- بی تفاوتی ……………………………………………………………………………………………………………….. 92
4-1-9- ترس، هراس و دلهره ………………………………………………………………………………………………. 95
4-1-10-تنهایی …………………………………………………………………………………………………………………… 100
4-2- حس آمیزی…………………………………………………………………………………………………………………. 107
4-3- عناصر موهوم ……………………………………………………………………………………………………………… 107
4-4- باورهای عامیانه ………………………………………………………………………………………………………….. ..109
فصل پنجم : کارکرد نحوی
5-1-درآمدی بر کارکرد نحوی …………………………………………………………………………………………….. ..112
5-2- نوآوری های زبانی ………………………………………………………………………………………………………. ..112
5-3- نقش های پر کاربرد دستوری ……………………………………………………………………………………….. 125
5-3-1-صفت ………………………………………………………………………………………………………………………. 125
5-3-2 قید …………………………………………………………………………………………………………………………… 134
5-3-3- کاربرد ضمایر ………………………………………………………………………………………………………….. 140
5-3-4- کاربرد حرف اضافه …………………………………………………………………………………………………. 147
5-3-5- نام آوا……………………………………………………………………………………………………………………… 149
5-3-6- اسم صوت ……………………………………………………………………………………………………………… 153
5-4- افعال منفی ………………………………………………………………………………………………………………….. 156
5-5- کاربرد فراوان فعل امر و نهی …………………………………………………………………………………………. 158
5-6- کاربرد واژه ی توی ……………………………………………………………………………………………………… 160
5-7- کاربرد واژه ی هی ……………………………………………………………………………………………………….. 162
5-8- ناتمام ماندن جملات …………………………………………………………………………………………………….. 164
فصل ششم : کارکردهای دیگر زبان در واژگان پرکاربرد
6-1- زن و نمادهای زنانه ……………………………………………………………………………………………………… 169
6-2-مرد……………………………………………………………………………………………………………………………….. 179
6-3- کودکی و بچه در شعر پست مدرن …………………………………………………………………………………. 184
6-4- پست مدرن و تردید ……………………………………………………………………………………………………… 185
6-5- جایگاه زبان محاوره در آثار پست مدرن ……………………………………………………………………….. 187
6-6- پست مدرن و جبرگرایی ………………………………………………………………………………………………. 189
6-7- خدا در شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 190
6-8-مرگ ومرگ اندیشی درتفکرپست مدرن…………………………………………………………………196
6-9-خودکشی………………………………………………………………………………………………………..201
6-10- تصویرهای شعری پست مدرن ………………………………………………………………………………….. 205 6-11 – بی موضوعی شعرپست مدرن …………………………………………………………………………………. 206
6-12- نامفهوم بودن شعرپست مدرن………………………………………………………………………………………. 207
6-13- بی معنایی شعرپست مدرن…………………………………………………………………………………………… 209
6-14-هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………………..210
6 -15-اصطلاحات شغلی………………………………………………………………………………………….213
6-16- کاربرد نام حیوانات ……………………………………………………………………………………………………. 216
6-17- کاربرد نام فصل ها …………………………………………………………………………………………………….. 222
6-18- کاربرد روز و شب ……………………………………………………………………………………………………… 225
6-19- کاربرد رنگها …………………………………………………………………………………………………………… 227
6-20- کاربرد اعضای بدن ……………………………………………………………………………………………………. 232
6- 21-حواس پنجگانه …………………………………………………………………………………………………………. 234
6-22- طنز و شعر پست مدرن ………………………………………………………………………………………………. 250
6-23- خواب و ملزومات آن ………………………………………………………………………………………………… 254
6-24- قصه و داستان …………………………………………………………………………………………………………… 257
6-25- کاربرد اعداد ……………………………………………………………………………………………………………… 262
6-26- اسم های خاص ………………………………………………………………………………………………………… 266
6-27- مورد خطاب قرار دادن ………………………………………………………………………………………………. 289
6-28- فتوشعر ……………………………………………………………………………………………………………………… 291
6-29- شعر دیداری ……………………………………………………………………………………………………………… 292
فصل نهم: نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 296
منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………. 301
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره 1 : بسامد واژه عشق…………………………………………………………………………………………………. 56
جدول شماره 2: بسامد واژه گریه ………………………………………………………………………………………………….. 63
جدول شماره 3: بسامد واژه غم و غصه …………………………………………………………………………………………. 69
جدول شماره 4: بسامد واژه خسته ………………………………………………………………………………………………… 73
جدول شماره 5 : بسامد واژه درد ………………………………………………………………………………………………….. 77
جدول شماره 6 : بسامد ناامیدی و بدبینی ………………………………………………………………………………………. 82
جدول شماره 7 : بسامد واژه انتظار ……………………………………………………………………………………………….. 87
جدول شماره 8 : بسامد واژه بی تفاوتی …………………………………………………………………………………………. 92
جدول شماره 9 : بسامد واژه ترس، هراس و دلهره …………………………………………………………………………. 95
جدول شماره 10 : بسامد واژه تنهایی ……………………………………………………………………………………………. 100
جدول شماره 11 : کاربرد صفت منفی …………………………………………………………………………………………… 125
جدول شماره 12 : کاربرد غیر تنوین دار ………………………………………………………………………………………. 134
جدول شماره 13 : کاربرد قیدهای بی نشانه …………………………………………………………………………………… 136
جدول شماره 14 : کاربرد بسامد ضمایر ………………………………………………………………………………………… 140
جدول شماره 15 : بسامد فعل امر و نهی ……………………………………………………………………………………….. 158
جدول شماره 16 : کاربرد واژه ی تویِ ………………………………………………………………………………………….. 160
جدول شماره 17: بسامد واژه ی هی …………………………………………………………………………………………….. 162
جدول شماره 18 : بسامد هیچ و پوچ اندیشی ………………………………………………………………………………… 210
جدول شماره 19 : بسامد حیوانات ……………………………………………………………………………………………….. 216
جدول شماره 20: بسامد فصل ها…………………………………………………………………………………………………… 222
جدول شماره 20 : بسامد شب و روز …………………………………………………………………………………………….. 225
جدول شماره 21 : بسامد رنگ ها …………………………………………………………………………………………………. 227
جدول شماره 22 : بسامد اعضای بدن …………………………………………………………………………………………… 232
جدول شماره 23: بسامد اعداد ……………………………………………………………………………………………………… 262
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
تصویر شماره 1 : فتوشعر ………………………………………………………………………………………………………………. 291
تصویر شماره 2 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 292
تصویر شماره 3 : شعر دیداری ………………………………………………………………………………………………………. 293
طرح مسأله
قالب غزل یکی از محبوبترین قالبهای شعر فارسی است. پس از ظهور نیما و رواج شعر نیمایی و ارائهی آثار موفق در این عرصه اهل شعر و ادب شاهدند که غزل معاصر با تنوع موضوع، شکل ظاهری، قافیههایی متفاوت، ردیف های طولانی و نوآوریهای فراوانی از سوی شاعران دههی شصت، هفتاد و هشتاد به شکلی فعال خودنمایی میکرد.
دههی هشتاد، مهدی موسوی با معرفی « غزل پست مدرن، برگزاری کلاسهای آموزشی، تربیت شاگرد انتشار نشریهی تخصصی پست مدرن دری دیگر به روی غزل معاصر ما گشود و شاگردانش او را به عنوان پدر غزل پست مدرن مورد خطاب قرار دادند.بارزترین ویژگی که این نوع غزل را از همهی غزلهای ادبیات فارسی متمایز می سازد، زبان این نوع غزل است، در این تحقیق نقشهای آوایی، عاطفی، نحوی این غزلها مورد بررسی قرار گرفته و نوآوری های زبانی و واژگان پرکاربردو دیگر کارکردهای زبان تحلیل می گردد.
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق
نبودن پژوهش مدوّن پیرامون این موضوع و نقش اساسی و متفاوت کارکرد واژگان در شکلگیری غزل پست مدرن، نقش یک پژوهش در شناخت این شیوه ی نو آورانه ،علاقه ی نگارنده نسبت به قالب غزل و ادبیات معاصرو روشن کردن ابعاد شعر پست مدرنرا میتوان اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق به شمار آورد.
1-3- هدف تحقیق
جایگاه زبان و واژگان در دادن شکلی دیگرگونه به غزل پست مدرن و کارکرد های زبانی بررسی می گردد تا در شناخت بهتر این نوع شعری به مخاطب یاری رساند.و انگیزه ای برای پژوهش های بعدی درباره ی این تجربه ی جدید شعری باشد.
1-4- پیشینهی تحقیق: ( مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی )
کتابهای فراوان و مقالات بسیاری با موضوع پست مدرن به چاپ رسیده است که ارتباط آنها با موضوع این پژوهش در حد آشنایی با نگرش پست مدرن و ادبیات پست مدرن در دیگر کشورهاست. اما اثری که به طور مستقل شعر پست مدرن را در ادبیات فارسی بررسی کند به چاپ نرسیده است. فقط پایان نامهی
« رویکردی به مدرنیسم در غزل معاصر » که در دانشگاه سیستان و بلوچستان به قلم آقای محمود طیب و استاد راهنمای ایشان دکتر محمد علی زهرا زاده میتواند در شکلگیری این ذهنیت که ادبیات کلاسیک فارسی چگونه به مرحله مدرن رسید به ما کمک کند تا ما در این پژوهش رسیدن به پست مدرن را بررسی نماییم. و موضوع کار ایشان و این پژوهش تفاوت فراوانی دارند. پایان نامه ی اخیر با این کار پژوهشی تفاوت فراوانی دارد. چون مدرن و پست مدرن درلفظ و معنا و شعر دو طیف جداگانه اند. نزدیک بودن زمان سروده شدن غزل ها با زمان این پژوهش و برخورد دولت با فعالیت موسوی و اختصاری و درک نشدن این شعر از سوی بسیاری از مخاطبان حتی مخاطب خاص ادبیات باعث شده که موضوع تحقیق برای اهل شعر و ادب تا این زمان ناشناس باقی بماند.
1-5- روش تحقیق
روش تحقیق این پژوهش به صورت کتابخانهای و اسنادی است. در ابتدا کتاب ها و مقالات مرتبط با غزل پست مدرن و پست مدرن و مجموعه شعرهای در دسترس شاعران شاخص که در دههی هشتاد منتشر شده را یافته و با مطالعه دقیق و فیش برداری کارکردهای مختلف زبان را در این اشعار بررسی شده است. مطالب لازم استخراج و پس از اتمام فیش برداری مطالب جمعآوری شده در پاسخگویی به پرسشهای مطرح شده طبقه بندی و تدوین گردید.
1-6- سؤالات تحقیق
- دایره ی واژگان به کار رفته در غزل پست مدرن تا کجا گسترده است؟
- نو آوری های زبانی غزل پست مدرن چگونه است؟
- واژگان در کارکرد عاطفی، آوایی و نحوی غزل پست مدرن چه نقشی دارند؟
- واژگان پرکاربرد غزل پست مدرن چه ارتباطی با نگرش پست مدرن دارند؟
شخصیّت ها را می توان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار داد . از نظر ماهیت، از نظر فعل و انفعالات، از جنبهی کاربرد از نظر گستردگی و کمال هم چنین از نظر میزان نقش در داستان به بخش هایی تقسیم نمود.
در این پژوهش، داستان چراغ آخر صادق چوبک یکی از نویسندگان خلّاق و چیره دست معاصر مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد، و نگارنده بر آن است تا انواع شخصیّت ها و هم چنین شیوه های شخصیّت پردازی این مجموعه ی داستانی را که شامل 8 داستان کوتاه و طرح است. مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. امید است نتایج حاصل از این تحقیق اطلاعاتی هرچند اندک را به مجموعه ی یافته ها و پژوهش های پیشین بیفزاید.
1-3 سؤالات تحقیق
این پایان نامه قصد دارد، به سؤالات زیر که زیرساخت پایان نامه است، جوابی در حد قابل قبول ارائه دهد :
1- شخصیّت های مطرح داستان چراغ آخر از چه نوعی هستند ؟
2- معرّفی شخصیّت های داستان چراغ آخر به چه شیوه ای انجام شده است؟
3- اندیشه های نویسنده در خلق شخصیّت های داستان تا چه اندازه تأثیرگذار بوده است؟
1-4 اهمیّت و ضرورت تحقیق
پژوهشها و تحقیقات گسترده ای دربارهی چوبک و آثار او به دلیل ارزش های هنری و ویژگی های منحصر به فردش انجام شد امّا تاکنون تحقیق جامع و مستقلی در مورد انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی داستان های چراغ آخر انجام نشده است . با توّجه به اهمیّت شخصیّت و اینکه شخصیّتهای داستان عنصر اجرایی داستان هستند و بازتاب شخصیّت درونی و افکار نویسنده می باشند، در این پایان نامه سعی شده، به این عنصر مهم از عناصر داستان پرداخته شود. از این رو انجام این تحقیق از آن جهت که می تواند برای کسانی که تمایل بیشتری به آشنایی با اثر مذکور دارند مفید و راهگشا باشد ضروری به نظر می رسد .
1-5 پیشینه تحقیق
تفاوت آثار چوبک در ادبیّات معاصر و سبک ویژه و خاص او، بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران را بر آن داشت که از زوایای مختلف به نقد و تحلیل آثارش بپردازند. امّا در باب موضوع انواع شخصیّت و شیوهی شخصیّت پردازی مجموعه ی داستانی چراغ آخر کتاب یا مقالهای خاص رویت نشده است با این همه جسته و گریخته و به طور کاملاً پراکنده در لا به لای مقالات و متون، مطالبی اندک، دربارهی این موضوع می توان مشاهده کرد. از جمله می توان به کتاب یاد چوبک به کوشش علی دهباشی اشاره داشت که در آن مقاله ای از محمدعلی سپانلو با عنوان داستان کفترباز آمده است که علاوه بر بررسی لحن، زاویه دید، درون مایه و دیگر عناصر داستان، چند سطری نیز به شخصیّت های این داستان پرداخته است. همچنین در همین کتاب مقاله ای توسط جهانگیر درّی نوشته شده، با عنوان طنز در آثار صادق چوبک که نگاهی
کوتاه به شخصیّت اصلی داستان چراغ آخر داشته، دستغیب و براهنی هم در کتاب های مستقلی به نام «نقد آثار چوبک» و «قصه نویسی» به بررسی و تحلیل آثار چوبک پرداخته اند. در کتاب های «ستایش داستان»، «صد سال د استان نویسی» و «هشتاد سال داستان کوتاه ایران» از عابدینی نیز نویسنده اشاراتی به چوبک و آثارش داشته است. همچنین در کتاب «تحلیل های روان شناختی» از دکتر صنعتی و در کتاب «داستان کوتاه در ایران» از حسین پاینده به چوبک و آثارش پرداخته شده است. علاوه بر کتب مذکور مقالاتی به طور جداگانه رویت شده که آنها نیز به نقد و بررسی آثار چوبک اقدام نمودند از جمله مقالهای تحت عنوان « مطالعهی شکلی و ساختاری داستان کوتاه صادق چوبک» از رحمان مشتاق مهر و مقاله ای هم به عنوان «نقد چوبک» از اصغر بابا سالار، که در هر دوی این مقالات اشاراتی بسیار کوتاه به این مجموعه ی داستانی شده است. به هر صورت، وجود این منابع کمک بسیاری در جهت شناخت چوبک و آثارش به شمار می رود امّا در هیچ یک از آثار نام برده به شکل مستقل، جامع و مبسوط به انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر پرداخته نشده بنابراین نگارنده در این پایان نامه سعی دارد به این مهم بپردازد .
1-6 اهداف تحقیق
هدف از انجام این پژوهش، تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوه های شخصیّت پردازی در مجموعه ی داستانی چراغ آخر است تا از این رهگذر، شخصیّت های پرداخته شدهی ذهن چوبک در بستر این داستان به خواننده شناسانده شوند و شیوه پردازش شخصیّت ها نیز مشخص گردد.
1-7 فرضّیه های تحقیق
1- شخصیّت های اصلی و مطرح مجموعه ی داستان چراغ آخر، همگی ایستا هستند.
2- شخصیّت ها هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم به خواننده معرّفی می شوند.
3- به دلیل حساسیت و دقّت و جزئی نگر بودن نویسنده تأثیرات افکار و اندیشه هایش در بیان واقعیات جامعه کاملاً مشهود است.
1-8 تعاریف واژه های کلیدی
داستان کوتاه : روایت به نسبت کوتاهی است که نویسنده با بهره گیری از خلّاقیت و شخصیّت های محدود در کمترین فضا به کمک وحدت تأثیر به آفرینش آن می پردازد . (میرصادقی، 26:1390).
شخصیّت : «در ادبیّات، شخصیّت، فرد ساخته شده ای است که مانند اشخاص حقیقی از ویژگی هایی برخوردار است و با این ویژگی ها در داستان و نمایش ظاهر می شود» (داد، 177:1380).
شخصیّت پردازی : «پرداختن به چگونگی حالات و ویژگی های افراد، شخصیّت پردازی گفته می شود» (میرصادقی، 84:1390) .
چراغ آخر چوبک : یکی از آثار صادق چوبک نویسندهی معاصر است که در سال 1344 چاپ و منتشر شد.
1-9 حدود تحقیق
در تحلیل و بررسی انواع شخصیّت و شیوهی شخصیّت پردازی مجموعه ی «چراغ آخر» از چاپ دوم کتاب که در سال 1352 انتشار یافته استفاده شده است. این مجموعه ی شامل هشت داستان و طرح و یک شعر آزاد به نام «ره آورد» است هر هشت داستان و طرح این مجموعه ی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته، امّا به دلیل محدود کردن زمینه بحث از بررسی شعر آزاد رهآورد پرهیز شده، همچنین برای درک بهتر تحلیلها از نمونه های گزینشی متن داستان استفاده شده که با ارجاع درون متنی مشخص شده است .
اشعار مولانا گذشته از عمق معانی و انبوهی مفاهیم، از حیث تصویر سازی‌های بدیع و تسلّط شبه نا پذیر بر لغت، میتواند رمزی و سمبولیک باشد. « خاموش» نیز همچون سایر واژههای رمزی در دیوان کبیر، دارای ابعاد رازآمیز است که اهداف متفاوت کاربردی آن، در این اثر عرفانی، قابل تأمّل است. در این پژوهش که عنوان آن «تحلیل و بررسی واژه خاموش در دیوان مولانا» است، یافتن این اهداف و معانی، مدّنظر بوده است.
جهت بررسی دقیق‌تر مفاهیم رمزی این واژه، از دیدگاه اجتماعی، ابتدا، تحقیقی پیرامون اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مولانا و خاندانش انجام شده سپس، بررسی معانی مختلف این واژه و اهداف کاربردی آن مورد پژوهش قرار گرفته است.
1-3 اهمیت پژوهش
با توجه به جنبه‌های رمزی واژه‌ها در آثار عرفانی، هدف و اهمّیّت کاربرد آنها را آشکار می‌سازد و ما را در برقراری ارتباط و درک مفاهیم عمیق و واقعی آنها، یاری میکند. علاوه بر آن، این معنی را بر ما روشن می‌سازد که عرفا، بیشتر، از واژههای متداول و معمول زبان استفاده نموده و برای همان واژه‌ها، معانی تازه، دست کرده‌اند ، به زبان دیگر اینکه، سخنان آنان دوپهلوست و دارای ظاهر و باطن است و در عین حال این زبان، در بیان اسرار پیچیده ی عرفانی تواناست.
«دیوان کبیر» نیز از این دیدگاه، یک اثر عرفانی با دیدگاه عرفانی و اصطلاحات خاصّ آن است.
1-4 پرسشهای پژوهش
1-آیا واژه «خاموش» میتواند تخلّص مولانا باشد؟
2- آیا این واژه در ابیات دیوان کبیر با مضامین و معانی خاصّی به کار رفته است یا خیر؟
3- آیا برای مضامین و معانی موردنظر واژه ی«خاموش» از نمادها و تعابیر دیگری استفاده شده است؟
4- آیا واژه ی خاموش میتواند بیانگر گرایش‌های عرفانی مولانا در زمان آشنایی با شمس باشد یا اینکه محدود به برهه ی خاصی از زمان نمی‌شود؟
1-5 پیشینه ی پژوهش
دستاورد تحقیق انجام شده جهت بررسی پیشینه ی پژوهش، این است که تا کنون این گونه تحقیقی در خصوص کلّ اشعار دیوان و تخلص مولانا و مفاهیم آن بدین شکل و همه‌جانبه انجام نشده است. البته لازم به ذکر است که کاربرد قابل‌توجه واژه ی «خاموش» عده‌ای از محقّقان را بر آن داشت تا در آثار خود به صورت کوتاه و اجمالی و گاه گذرا نظرات خاصّ خود را در این مورد که آیا «خاموش» میتواند تخلّص مولانا باشد یا خیر؟ بیان‌کنند.
عدّه ای از آنان از جمله: دکتر شفیعی کدکنی، دکتر ذبیح‌الله صفا، دکتر عبدالحسین زرین کوب، استاد بدیع الزمان فروزانفر، الفت اصفهانی، علی دشتی و فرانکلین دین لوئیس، این واژه را تخلّص مولانا می‌دانند و در مقابل، دکتر قدمعلی سرامی، دکتر علی حسین پور و ویلیام چیتیک با این نظر مخالف اند.
(در فصل سوم که تخلص مولانا مورد بررسی قرار می‌گیرد، این نظرات متفاوت آورده می‌شود.)
1-6 فرضیه‌های پژوهش
1- احتمال دارد واژه ی «خاموش» تخلّص مولوی باشد.
2- ممکن است واژه ی «خاموش» صرفاً در معنای تخلّص نبوده و با مضامین و معانی خاصی در دیوان به کار رفته باشد.
3- ممکن است مولوی برای بیان مضامین و معانی خاصّ مورد نظر خود در مورد این واژه ها نمادها و تعابیر دیگری به کار برده باشد.
4- ممکن است که گرایش مولانا به عرفان مختص زمان آشنایی با شمس نبوده و مربوط به دوره ی قبل از آشنایی با شمس باشد.
1-7 هدف‌های پژوهشی
مهم‌ترین هدف از این پژوهش، پرداختن به مفهوم رمزی واژه «خاموش» و یافتن معانی متفاوت آن و همچنین بررسی و روشن سازی بخشی از فرهنگ عرفانی در دیوان کبیر و در رابطه با این واژه است.
ثمری این پژوهش، آشنایی و آگاهی از معانی سمبولیک واژه ی «خاموش» و درک مفاهیم رمزی آن و همچنین پی بردن ارزش و اهمّیّت، و بزرگداشت این اثر ارزنده، در ادب فارسی است.
1-8 روش پژوهش
روش پژوهش، تحلیل و بررسی محتوا و جمعآوری مدارک موجود در رابطه با موضوع مورد بحث بوده است. اطلاعات از طریق پژوهش کتابخانهای، سپس فیش برداری، تنظیم و استنباط و استدراک و همچنین مراجعه به منابع مربوط با موضوع و در نهایت نتیجه‌گیری، حاصل شده است.
علی علیه‌السلام کسی است که همگان محو صفات و کمالات وجودی او هستند. او کسی است که اگر درختان عالم، قلم شوند و دریاها مرکب و جنیان حسابگر و آدمیان نویسنده، نمیتوانند فضایل و افتخارات او را بشمار آورند.
زبان علم و خرد الکن از فضایل اوست
|
که کس علی نشناسد به غیر پیغمبر
|
|
کجا به وصف کمالات او توان پی برد
|
قلم شوند درختان و بحرها جوهر
|
ولی از آن‌جا که انسان کمالگرا، همواره در زندگی در جستجوی بهترین‌ها است، در طول تاریخ، اندیشمندان و محققان زیادی به دنبال کسب معرفت و معرفی ابعاد وجودی این اعجوبهی الهی، آثار زیادی را خلق کردند و نویسندگان و هنرمندان بزرگی به منظور شناخت وجود والایش رنجها کشیده و در وصفش قلمها زدهاند، به امید آن‌که بتوانند قطرهای از دریای وجود بیکرانش را دریابند.
در این میان شاعران برجسته و نامدار نیز این رسالت بزرگ دینی و انسانی را بر دوش خود احساس کردند و از ذوق و استعداد خود در جهت شناختن و شناساندن این شخصیت بینظیر بهره گرفته و مناقب و فضایل گستردهی آن بزرگوار را به زبان زیبای شعر به تصویر کشیدند.
این رساله بر آن است در حد توان خود گامی هر چند کوچک در این راستا بر دارد و گوشهای از معرفت والای آن امام همام را از طریق اشعار یکی از شاعران برجستهی عرب منعکس سازد. شیخ محمد علی یعقوبی، شاعر معاصر کشور عراق از جمله شاعران متعهد و مخلصی است که به دلیل روحیهی حساس و وجدان بیدارش همواره در برابر مذهب و میهنش احساس مسؤولیت کرده و با استفاده از استعدادهای ذاتیاش، اشعار زیبا و ارزشمندی را در زمینههای سیاسی، اجتماعی و مذهبی سروده است او دیوانی سرشار از اشعار ملی- میهنی دارد که در آن علیه دسیسههای پلید استعمارگران میتازد و از آرمان‌های مقدس ملت عرب دفاع میکند.
در زمینه مذهبی نیز از همان ابتدای جوانی به عنوان مبلغ دینی فعالیتهای مؤثری داشت و همین تعهّد عمیق مذهبی و ارادت خالصانهی وی نسبت به ائمهی اطهار به همراه ذوق و قریحه ادبیاش باعث شد تا در زمینه ادبیات متعهد، اشعار زیادی را به رشتهی نظم در آورد، یکی از آثار او قصیدهی طولانی و ارزشمند «المقصورة العلیة فی السیرة العلویة» است که شاعر در آن به بیان فضایل و مناقب و وقایع و رویدادهای زندگی امام علی(ع) میپردازد.
هدف این پژوهش ترجمه و شرح این مقصوره است و علی‌رغم اینکه پژوهشگر تمامی تلاش خود را در جهت هر چه بهتر انجام دادن این رساله به کار گرفته ولی بدون تردید، خالی از نقص نیست. امید است اساتید و صاحب‌نظران محترم با راهنماییهای ارزشمند خود نگارنده را در رفع نارساییهای آن یاری دهند.
بیان موضوع
«المقصورة العلیّة فی السّیرة العلویّة» شامل 450 بیت است که شاعر در آن فضایل و مناقب امام علی (ع) و وقایع و جنگها و رشادتهای آن حضرت را به رشتهی نظم درآورده است، این رساله پس از نگاهی کوتاه به زندگی و جایگاه ادبی و ویژگیهای شعری شاعر و معرفی آثار وی، به ترجمه و شرح ابیات مقصوره میپردازد. در این قسمت، بعد از ترجمهی برخی از واژگان، ابیات مقصوره به فارسی ترجمه شده است و سعی بر این بوده که ترجمهی فارسی ابیات، حتی الامکان روان و ادبی باشد. هم چنین برخی از نکات ادبی و بلاغی ابیات نیز مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از ابیات این قصیده بر گرفته از احادیث و روایات وارده در مدح و منقبت امام علی(ع) است و یا به وقایع و جنگهای آن حضرت اشاره دارد. بنابراین نگارنده با استفاده از منابع معتبر حدیثی- روایی، به شرح و توضیح این ابیات پرداخته است.
واژههای کلیدی:شعر کودک، تفکر مذهبی، گروههای سنی الف و ب، دهه 80
پیشگفتار
شعر کودک و نوجوان یکی از بخش‌های زنده و پویای ادبیات کودکان در کشور ماست. شعر کودک در کشور ما ازآنجاکه از ثمرات شعر نو فارسی است، هنوز نوپاست و عمر آن به صدسالنمی‌رسد اما بااین‌حال شاعران بسیاری برای کودکان کار می‌کنند و پیشرفت بسیار چشمگیری داشته است. دامنه‌ی موضوعات نیز در اشعار شاعران بسیار گسترده و متنوع است. هر چیزی از مفاهیم انتزاعی و عاطفی گرفته تا طبیعت و جامعه و مناسبات انسانی و محیط و اشیای پیرامون و طبیعت بی‌جان و … را میتوان در اشعار یافت. علاوه بر این‌ها شعر کودک به‌عنوان ابزاری برای تعلیم و تربیت نیز به‌کاررفته است ، زیرا یکی از مؤثرترین و مهم‌تریندوره‌های زندگی آدمی ، دوره‌ی کودکی است و دوره‌ای است که در آن شخصیت فرد پایه‌ریزی شده و شکل می‌گیرد و دوره حساسی است که کودک باید در آن تعلیم و آموزش ببیند ، پس شاعرانی که می‌خواهند برای این گروه حساس شعر بگویند و اشعارشان جنبه تعلیمی و مذهبی داشته باشد ، باید با آنها ارتباط برقرار کنند و نحوه ارسال و انتقال پیام را بدانند . شاعران باید مقتضای حال مخاطب را در نظر داشته باشند و به توان ذهنی و ادراکی او توجه کنند ، کودکان شعر را نمی‌خوانند که از آن چیزی بیاموزند بلکه می‌خواهند چیزی را بخوانند که برایشان لذت‌بخش باشد و ذاتاً به شعر علاقه دارند و از آن خوششان می‌آید و شاعری که می‌خواهد شعر مذهبی و تعلیمی خود را برای کودک بسراید باید طوری آن شعر را بسراید که کودک از خواندن آن‌هم چیزی بیاموزد و هم لذت ببرد و برایش خسته‌کننده و کسالت‌آور نباشد.
مسائل مذهبی و دینی یکی از مهم‌ترین مسائلی هستند که شاعران و نویسندگانی که برای کودکان کار می‌کنند ، باید در این دنیای بی‌کران اطلاعات و ارتباطات و مذاهب مختلف ، به آن توجه داشته باشند ، آنها باید برای لطمه ندیدن آموزش‌های دینی و القای درست آن و نهادینه کردن آن در افکار کودکان با روان‌شناسیآن‌ها آشنا شوند، شاعران باید برای سرایش شعرهایی مؤثرتر و آموزنده‌تر و جذاب‌تر ، با تکامل و رشد درک دینی کودکان آشنا شوند و محدوده‌یتوانایی‌های کودک در فهم مسائل مذهبی را بدانند و بشناسند و بدون چنین شناختی ، شاعر نمی‌داند که مخاطب او از کلماتی که پی‌درپی از راه گوش یا مشاهده خطوط کتاب دریافت میکند، چه برداشتی دارد و بدین‌سان دچار اشتباههای بسیاری در سرودن اشعار می‌شود و نمی‌تواند آموزش صحیحی را داشته باشد.
برخلاف محافل ادبی دانشگاه‌های ایران که تاکنون رویکرد جدی به ادبیات کودکان و نوجوانان نداشته‌اند، یک جستجوی ساده اینترنتی نشان می‌دهد که بسیاری از مؤسسات علمی و دانشگاهی دیگر کشورهای جهان برای این شاخه از آفرینش‌ها و تحقیقات ادبی اهمیت فراوانی قائل می‌شوند. جامعه علمی کشور ما نیز علاوه بر آن‌که خود باید خیلی جدی‌تر به این حوزه بپردازد، میتواند از دستاوردهای دیگر کشورها نیز استفاده‌ی زیادی در این زمینه بکند که یکی از این دستاوردها استفاده از نتایج پژوهش‌هایروان‌شناختی آنان در مورد کودکان و نوجوانان است ازجمله رشد و تکامل در بعد دینی که برای همه کودکان در هر جای جهان تقریباً یکسان است و می‌تواندرباره‌ی هر کودک بر پایه میزان آن سن قضاوت کرد و اگر شاعران و نویسندگان ما برای سرایش شعر و نوشتن برای کودکان ، مبنای علمی داشته باشند. رسالت خویش را در خدمت به تعلیم و تربیت دینی انجام داده‌اند.
این نوشتار نیز در پی آن است که مفاهیم و معارف مذهبی را که در اشعار شاعران وجود دارد با نگاهی از دریچه تحقیقات انجام‌شده و مبانی آنها بنگرد و در حد توان ناچیز ، خدمت کمی به کودکان این مرزوبوم کند.
شاید این پرسش در ذهن خوانندگان به وجود بیاید که چرا جامعه‌ی آماری این پژوهش کتابهای شعر کتابشناسیهای شورای کتاب کودک است ؟ ، که لازم است در ابتدا توضیحی دربارهی شورای کتاب کودک داده شود .
شورای کتاب کودک ، سازمانی است فرهنگی و غیردولتی که در دی‌ماه 1341 توسط گروهی از کتاب داران ، دست‌اندرکاران تعلیم و تربیت ، متخصصان ، نویسندگان و تصویرگران کتاب کودک و نوجوانتأسیس شد . هدف این شورا توسعه‌ی کتاب‌خوانی میان کودکان ، توسعه‌ی ادبیات ملی برای کودکان و کمک به گرداوری کتابهای مناسب است .
شورای کتاب کودک باسابقه‌ترین سازمان غیردولتی فعال در حوزه‌ی ادبیات کودک و نوجوان است ویکی از افتخارات آن این است که هر کتابی که برای کودکان و نوجوانان به چاپ می‌رسد را ، در کتاب‌خانه‌ی خود گرداوری میکند و گروههای مختلفی که در شورا فعال هستند مانند گروههای داستان ، شعر ، دین و… به بررسی کتابهای منتخب می‌پردازندو از سال 1380 نیز اقدام به تألیف کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی کرده است که هر گروه بررسی‌هایی را از چندین کتاب در آن به چاپ می‌رساند و ما برای جامعه‌ی آماری این پژوهش از اشعار بررسی‌شده‌ی این کتابشناسیها استفاده کردیم.
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول.. 1
کلیات پژوهش…. 1
1-1-تعریف مسئله و اهمیت پژوهشی آن: 1
1-2– اهداف پژوهش…. 2
1-3- پرسشهای پژوهش…. 2
1-4- فرضیه‌های پژوهش…. 3
1-5–مروری بر پژوهش‌های انجام‌شده 3
1-6- روش انجام پژوهش…. 4
فصل دوم.. 5
مبانی پژوهش…. 5
2-1- شرح برخی مفاهیم مرتبط با پژوهش…. 5
2-1-1- ادبیات: 5
2-2-ادبیات کودکان و نوجوانان : 6
2-3-شعر. 7
2-4-شعر کودک: 8
2-5-مفاهیم مذهبی و انتزاعی در کودکان : 9
2-6-مفاهیم مذهبی در ادبیات کودک : 12
2-7-شعر مذهبی کودک: 12
2-8-کودکان گروه سنی الف و ب : 14
2-8-1-گروه سنی الف (3 تا 6 سالگی ) : 15
2-8-2-گروه سنی ب(6تا 9 سالگی) : 15
2-9- نظریه روان شناسان کودک: 16
2-9-1-نظریه ژان پیاژه: 16
2-9-2-نظریه رونالدگلدمن : 18
2-10-آموزش مفاهیم مذهبی: 19
فصل سوم.. 21
مفاهیم مذهبی وبررسی آن ها در اشعار. 21
عنوان صفحه
بخش اول : بعد اعتقادی… 21
3-1-1- خداشناسی.. 21
3-1-1-1-بررسی خداشناسی در اشعار 24
3-1-2-نبوت: 35
3-1-2-1- بررسی نبوت در اشعار 38
3-1-3-امامت… 49
3-1-3-1-بررسی اشعار آموزش امامت… 50
3-1-4-آموزش معاد. 63
3-1-4-1-بررسی معاد در اشعار 66
3-1-5- عدل الهی.. 68
بخش دوم.. 70
بعد عبادی… 70
3-2-1- نماز و دعا: 70
3-2-1-1-بررسی نماز و دعا در اشعار 71
3-2-2- روزه: 71
3-2-2-1-بررسی روزه در اشعار 76
3-2-3-1-بررسی اشعار حج وزیارت.. 78
3-2-4- محرم و نامحرم و حجاب.. 82
3-2-4-1- بررسی محرم و نامحرم و حجاب در اشعار 82
3-2-5- قرآن.. 87
3-2-5-1- بررسی قران در اشعار 87
بخش سوم.. 91
بعد اخلاقی… 91
3-3-1- بررسی بعد اخلاقی در اشعار 92
فصل چهارم.. 97
آمار یافته‌های پژوهش…. 97
عنوان صفحه
فصل پنجم.. 103
نتیجه‌گیری… 103
-تعریف مسئله و اهمیت پژوهشی آن:
ادبیات کودک و نوجوان در حوزه‌ی فرهنگ و ادب فارسی به‌عنوان یک‌گونه مستقل شناخته‌شده است و شعر کودک یکی از شاخه‌های مهم آن است. شعری که در کشور ما ایران برگرفته از شعر نو است و هنوزسال‌های زیادی از عمرش نمی‌گذردو درهمه‌ی زمینه‌هاو موضوعات برای کودکان از شیرخوارگی تا جوانی گسترده و متنوع است . کودکان به گروههای سنی مختلفی تقسیم شده‌اند که گروه سنی الف و ب جزء اولین و حساس‌ترین گروه‌ها هستند. از 3 سالگی تا 6 سالگی را گروه سنی «الف » و از 6 تا 9 سالگی را گروه سنی « ب » تشکیل می‌دهد. یکی از مباحث مطرح‌شده در شعر کودک که از اهمیت بالایی برخوردار است، تفکر مذهبی و مفاهیم دینی است و چگونگی طرح و بیان این مفاهیم قابل‌توجه شاعران كودك است که لازم است آنها را طوری توصیف و معرفی کنند که هم برای کودک قابل‌درک باشند و هم مفاهیمی که انتزاعی هستند لطمه نبینند و تحریف نشوند. مفاهیم مذهبی که کودکان هنوز درک درستی از آنها ندارند.
لازم است شاعران با یک دیدگاه شناخت گرا با نحوه‌ی استنباط کودکان و نوجوانان در سنین مختلف از این موضوعات آشنا باشند تا بتوانند به نحوه درستی این مفاهیم را در شعر بگنجانند. نظریه‌پردازانی در این زمینه ، تحقیق و پژوهش‌های زیادی انجام داده‌اند و مراحل رشد درک دینی کودکان را بررسی کرده‌اند مانند ژان پیاژه و رونالد گلدمن. به‌طور مثال در تقسیم‌بندی پیاژه از این مراحل گروه سنی الف و ب در مرحله تفکر شهودی قرار می‌گیرد که کودک هر چیز را به‌طور ملموس درک میکند و در تقسیم‌بندی رونالد گلدمن این گروههای سنی به دوره‌ی تفکر پیش
مذهبی و تفکر مذهبی ناقص اول دسته‌بندی می‌شود که کودک کم‌کم از محدودیت‌های تفکر شهودی رهایی می‌یابد تا به مراتبی از تفکر عملیات عینی برسد. برای نمونه یکی از نشانه‌های تفکر کودک در این دوره معنا کردن مفاهیم انتزاعی به همان معنای تحت‌اللفظی آن است.
بنابراین لازم دیده شد در ابتدا مجموعه کامل کتابهای شعر چاپ‌شده برای کودکان گروه سنی الف و ب که دردهه‌ی هشتاد در شورای کتاب کودک بررسی‌شده بود ، جمعآوری شود و پس از استخراج مفاهیم مذهبی مطرح‌شده ، ویژگی‌ها و نحوه‌ی بیان این‌گونه مفاهیم در این اشعار بررسی شود و بعد از شناخت اصول درست بیان این مسائل بر اساس نظرات محققین مشخص شود که اشعار موجود تا چه حد با این اصول منطبق هستند.
امروزه بااینکه شعر کودک مبانی نظری و عملی خود را یافته است ، اما هنوز نوپاست و تحقیقات نقادانه و مؤثری در این زمینه انجام‌نشده است. بنابراین در این بررسی سعی بر این است که با در نظر گرفتن گروه سنی ، اشعار سروده شده در حوزه‌ی مذهب و مفاهیم دینی بادید اصولی و انتقادی نگریسته شود.
1-2– اهداف پژوهش
1–منبع شناسی و گردآوری کتابهای شعر چاپ‌شده برای کودکان گروههای سنی « الف و ب » در دههی هشتاد با توجه به فهرست‌های منتشرشده از سوی مجله‌ی كتاب ماه كودك و نوجوان و کتابشناسیهای توصیفی – تحلیلی شورای کتاب کودک .
2–استخراج مفاهیم مذهبی مطرح‌شده از میان اشعار و بیان ویژگی‌ها و نحوه‌ی بیان آنها.
3-شناخت اصولی و درست بیان معارف دینی بر اساس نظریه‌هایمطرح‌شده و تطبیق اشعار شاعران با این اصول.
1-3- پرسشهای پژوهش
1-ویژگیهای تفکر مذهبی در شعر کودکان گروههای سنی الف و ب بر مبنای نظر ژان پیاژه و رونالد گلدمن چگونه است ؟
2-اشعار شاعران کودک در ایران تا چه حد با شیوهی درست بیان آنها با توجه به نظر پیاژه و گلدمن منطبق است ؟
- 3- آیا با این رویکرد انتقادی در مورد نحوه ی بیان مفاهیم مذهبی ، میتوان تحولی در شیوهی بیان آن ها در شعر کودک ایجاد کرد ؟
1-4- فرضیه‌های پژوهش
-به نظر می‌رسد اشعار مذهبی زیادی که برای گروههای سنی الف وب سروده شده اند با اصول درست بیان آن از نظر پیاژه و گلدمن مغایر است.
-كودکان گروههای سنی الف و ب از طریق مصادیق ملموس و عینی با مفاهیم انتزاعی آشنا می‌شوند.
-به نظر می‌رسد با این توجه به این رویکرد انتقادی بتوان اشعار جذاب تری را برای کودکان این گروه های سنی سرود.
1-5–مروری بر پژوهش‌های انجام‌شده
پایان‌نامه‌ای با عنوان بررسی تحولات شعر کودک پس از انقلاب اسلامی توسط نسیم طاهری اسدی به راهنمایی دکتر محمدرضاحاجی‌آقا بابایی و مشاوره استاد حوریه شیخ مونسی در سال 1389 دفاع شده است که در این پایان‌نامه بسامد مضامین شعری همچون خدا، در زمان پس از انقلاب با پیش از آن مقایسه شده است.
پایان‌نامه‌ای با عنوان روان‌شناسی در شعر کودک توسط علی کاظمی در سال 1389 به راهنمایی دکتر ابراهیم استاجی و مشاوره دکتر سید حسین اشراقی در پژوهشکده ادبیات و علوم انسانی سبزوار دفاع شده است که در این پایان‌نامه به بررسی و بیان تأثیرگذاری شعر بر ابعاد گوناگون روحی-روانی شخصیت کودک پرداخته است.
مقالهای تحت عنوان تعلیم و تربیت و دنیای ناشناخته دینی کودکان توسط ناصر باهنر در مجله اسلام و پژوهش‌های تربیتی (2) پاییز و زمستان 1388 چاپ‌شده است که نویسنده درک کودکان را از مفاهیم دینی بررسی کرده است.
مقالهای نیز تحت عنوان ، بررسی انتقادی اشعار دینی کودک در دهه هفتاد ، توسط محبوبه عباسپور نوغانی در مجله‌ی کتاب ماه کودک و نوجوان، بهمن و اسفند 1385 و فروردین 1386 چاپ‌شده است که در این مقاله از به کار بردن برخی از آیات در شعر کودک انتقاد شده است و ذکرشده است که شاعران می‌توانند آیات قران و داستان‌های مذهبی را به‌صورت شعر دربیاورند ولی این کار را نکرده‌اند.
مقاله دیگری نیز تحت عنوان ، تجلی خدا در شعر کودک ، توسط طاهره حسنی ، در مجله‌ی کتاب ماه کودک و نوجوان در دی‌ماه 1390 چاپ‌شده است که در این مقاله به بررسی مفهوم خداشناسی در اشعار منتخبی که برای کودکان سروده شده ، پرداخته است .
با توجه به اینکه سن ، عامل بسیار مهمی در درک مفهوم در کودکان است ، اما در هیچ‌یک از پژوهش‌هاییادشده، نحوه‌ی بیان مفاهیم مذهبی با توجه به گروههای سنی ، بررسی نشده است . که در این مجال به آن پرداخته می‌شود.
1-6- روش انجام پژوهش
